Halqali chuvalchanglar (Annelides) tipi. Reja: Nеmеrtinalar va tiqonboshlilar tipi

kamar  segmentlarining    bo’lishiga  qarab  aniqlash  oson.  28-36-  (ya’ni    8)  segmentdan  iborat 

mazkur  kamar  ko’payish  vaqtida  “pilla”  hosil  qilishga  xizmat  qiladi.  1-bosh  segmentining 

pasidagi  2-  segmentda  (qorin  tomonda)  og’iz  joylashgan  bo’lib,  shu  tomonda  9-  va  10- 

segmentlarga  urug’  qabul  qiluvchi  qopchiqlarning  yo’llari,  14-  segmentga  tuxum  yo’li,  15- 

segmentga esa urug’ yo’llari ochilgan. Oxirgi segmentda anal teshigi joylashgan.  

   

Tanasi halqaga o’xshash tortmalar bilan ko’p sonli bo’g’imlarga bo’lingan. Har bir tana 

bo’g’imining qorin tomonida to’rt juftdan kalta va ingichka tikansimon tuklar (qil) joylashgan. 

Tuklar  harakatlanayotgan  chuvalchang  uchun  harakat  va  tayanch  vazifasini  bajaradi.  Oldingi 

tomonidagi bir necha tana halqalari yo’g’onlashib, maxsus belbog’ hosil qiladi. 

 Chuvalchang  tanasi  tashqi  tomondan  kutikula  bilan  qoplanib,  uning  ostidagi  bir  qavat 

epiteliyaga  halqali  muskullar,  ularga  esa  juda  yaxshi  rivojlangan  cho’ziq  muskullar  tutashgan. 

Muskullarining  ostki  (ichki)  tomoni  seloteliya    hujayralari  bilan  qoplanib,  bularning  hammasi 

teri – muskul xaltasini  hosil qiladi.  Bu hujayralar ishlab chiqaradigan shilimshiq modda terini 

doim  namlab  turadi.  Bu  xalta  ichki  organlar  joylashgan  tana  bo’shligini  o’rab  turadi.  Cho’ziq 

muskullar bo’yiga cho’zilgan bo’ladi. Chuvalchang shu muskullar yordamida harakatlanadi.  

 Harakatlanishi-yomg’ir  chuvalchangi  tanasining  tashqi  tuzilishi  tuproqda  in  qazib  hayot 

kechirishga  moslashgan.  Chuvalchang  halqasimon  va  bo’ylama  muskullari  yordamida  tanasini 

cho’zadi yoki qisqartiradi va har tomonga burilib, ancha murakkab harakat qiladi.  

         Tuproq  ichida  harakatlanayotgan  chuvalchangning  halqasimon  va  bo’ylama  muskullari 

galma-galdan  qisqarib  turadi.  Dastlab  tanasining  oldingi  tomonidagi  halqasimon  muskullar 

qisqarishi  tufayli  chuvalchangning  oldingi  tomoni  cho’zilib  ingichkalashadi  va  chuvalchang 

tanasining  qonussimon  oldingi  uchini  tuproq  zarralari  orasiga  tiqadi.  Shundan  keyin  tana 

devoridagi bo’ylama muskullari qisqarib, tananing oldingi qismi yug’onlashadi. Tuproq zarralari 

surilib,  chuvalchang  tanasining  keyingi  qismini  tortib  oladi  va  o’ziga  in  ochadi.  Zichlashgan 

tuproqda  chuvalchang  tuproqni  ichagi  orqali  o’tkazib,  o’ziga  yo’l  ochadi.  Terida  joylashgan 

tuklar chuvalchang harakatlanganida tayanch vazifasini bajaradi. Teri ustidagi shilimshiq modda 

esa chuvalchang tanasining siljishini yengillashtiradi.  

  

Ikkilamchi  tana  bo’shlig’i-  selom  200  tacha  segmentlarning  har  birida  alohida  bo’lib, 

segment bo’shliqlari maxsus oqish parda – dissepiment pardalari bilan ajralgan. Segmentlarning 

bo’shlig’i  –  yelka  (orqa)  tomondagi  juda  kichik  teshikcha  orqali  tashqari  bilan  tutashgan. 

Yomg’ir chuvalchangining tana bo’shlig’i suyuqlik bilan to’la bo’lib, unda barcha ichki a’zolari 

joylashgan. Halqali chuvalchanglarning tana bo’shlig’i tugarak chuvalchanglarnikidan farq qilib, 

yupqa pardadan iborat  ko’ndalang to’siqlar bilan alohida bo’lmalarga ajralgan. Tana bo’shlig’i 

bo’lmalarining  soni  tashqi  tana  halqalari  soniga  teng.  Bundan  tashqari,  halqali  chuvalchanglar 

tana  bo’shlig’i  devorining  ichki  yuzasi  bir  qavat  bo’lib  joylashgan  hujayralar  bilan  qoplangan. 

Tana  suyuqligida  harakatlanuvchi  amyobotsit  hujayralari  oziq  va  kislorod  tarqatishga  yordam 

beradi.  Tana suyuqligi harakatlanishga va ayirishga yordam beradi.  

---