|
7.1. Xalqaro shartnomalarni tadbiq qilish tushunchasi
“Xalqaro-huquqiy normalarni tadbiq qilish, yoki ularni amalga
oshirish, odatdagidek, ularni qabul qilishga nisbatan ancha murakkab va
ma’suliyatli vazifa hisoblanadi
1
. Ushbu vazifani xal etishga xalqaro
shartnomalarda belgilangan qoidalarni xalqaro huquq sub’ektlari
tomonidan xam xalqaro, ham milliy darajada qo’llaniladigan maqbul
implementatsiya mexanizmi sifatida mavjud huquqiy va tashkiliy
vositalarni amalga oshirish natijasidagina erishish mumkin.
Har bir davlatda xalqaro huquq normalarini tadbiq qilishni ta’minlab
beruvchi huquqiy va tashkiliy vositalarning mazmuni birinchi o’rinda
xalqaro huquq normalarining xususiyatidan, ikkinchidan esa, ichki davlat
huquqiy tizimining o’ziga xosligidan kelib chiqadi. Bu jarayonda esa
asosan ustuvorlik konstitutsiyada belgilangan normalarga beriladi.
Xalqaro huquq normasining ichki qonunchilik doirasida amalga
oshirish jarayonini tahlil qilish davomida xalqaro normalarning ikki turiga
alohida to’xtalib o’tish joizdir, yani – o’zi-o’zidan bajarilishi ko’zda
tutilgan va amalga oshirilishi milliy normativ-huquqiy hujjat yordamida
ko’zda tutilgan normalarni qayd etib o’tish lozim
2
.
Davlatlar amaliyotida masalan, Buyuk Britaniyada qabul qilingan har qanday
xalqaro huquqiy hujjat shu davlat huquqiy tizimining bir qismi sifatida qaraladi.
Ispaniyada esa qirollik qo’shilgan xalqaro shartnoma majburiyatlari o’z-o’zidan ijro
etilmaydi. Uning ijrosi maxsus qonun bilan amalga oshiriladi.
Xalqaro-huquqiy normalarni o’zi amalga oshirilishi mezonlari
birinchi bor 1829 yilda AQSH Oliy Sudi tomonidan shakllantirilgan edi:
“har safar qonunchilik choralariga murojaat qilmasdan o’z-o’zidan
1
Лукашук И. И. Международно-правовое регулирование международных отношений (системный подход). -М.:
Международные отношения, 1975. -С.16.
2
Батырь В. А. Имплементация норм международного гуманитарного права в военном законодательстве
Российской Федерации // Автореферат на соискание ученой степени кандидата юридических наук. -М.:
Военный университет, 1999. -С. 16.
114
harakatda bo’lgan xalqaro shartnoma” o’zi-o’zidan amalga oshiriluvchi
xalqaro shartnoma hisoblanadi
1
. Bunday yondashuv hozirgacha ham o’z
dolzarbligini yo’qotgani yo’q. Xalqaro shartnomalar qoidalari to’g’ridan-
to’g’ri amalga oshiriluvchi normalar bo’lib ta’riflanishi uchun ulardagi
ko’rsatmalar aniq va to’liq bo’lishi kerak
2
, ya’ni ulardagi ko’rsatmalar
shartnoma ishtirokchisi bo’lgan davlat organlari, yuridik shaxslar va
jismoniy shaxslarga milliy qonunchilik aralashmasidan turib to’g’ridan
to’g’ri huquq va majburiyatlar berishi kerak. Shu bilan birga aytish joizki,
“xalqaro normaning milliy huquq tomonidan prosedura tartiblariga
tortilishini,
uning
to’g’ridan-to’g’ri harakat qila olmasligi deb
tushunmaslik kerak
3
.”
O’zbekistonda xalqaro huquqiy normalarning ustuvorligining
konstitutsiyaviy asosi ham mavjud. Ya’ni, O’zbekiston Respubliksi
Konstitutsiyasining
Muqaddimasida
xalqaro
huquq
normalarining
ustuvorligi e’tirof etilgan. Mazkur konstitutsiyaviy qoida qonunchilikning
fuqarolik, jinoyat, oila,
mehnat va boshqa barcha sohalarida
rivojlantirilgan.
Bu ustuvorlik, agar O’zbekiston uchun yuridik kuchga ega bo’lgan
xalqaro huquqiy normalar milliy qonunchilik normalaridan o’zgacha
bo’lsa, bunday xalqaro normalar qo’llanilishi lozimligini ko’zda tutadi.
Ayni paytda, O’zbekiston Respublikasining 1995 yil 22 dekabrdagi
“O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to’g’risida”gi
Qonunining 27-moddasida “O’zbekiston Respublikasining xalqaro
shartnomalariga O’zbekiston Respublikasi xalqaro huquq normalariga
muvofiq qat’iy va majburiy ravishda rioya etmog’i lozim”
4
deb
belgilangan.
Respublikamizda xalqaro shartnomalarga qo’shilish amaliyoti
avvallari Oliy Majlis qarorlari bilan qabul qilingan bo’lsa, ikki palatali
parlamentga o’tilgandan keyin qonun qabul qilish yo’li bilan amalga
oshiriladigan bo’ldi. Qonun oliy yuridik hujjat va u so’zsiz ijroni talab
1
Waelbroeck M. Traitis internationaux et juridictions internationales dans les pays du Marchè Commun. Bruxelles,
1969. -P. 161
2
Drzewicki K. National legislation as a Measure for implementation of International Humanitarian Law. -P. 110.
3
David e. Principes de droit des conflicts armés. -P. 164.
4
Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари тўғрисида”ги Қонуни. /
(Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 йил, № 12, 262-модда; 2003 йил, № 5, 67-
модда; 2004 йил, № 1-2, 18-модда.
115
etadi. Xalqaro konvensiyalarga qo’shilish qonun yo’li bilan amalga
oshirilar ekan, uning ijrosini ta’minlash birdek majburiydir
1
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
