Халкаро шартномалар хукуки

Inson huquqlari bo’yicha submintaqaviy monitoring.  
Misol  uchun,  MDH  davlatlari  tizimi  monitoringi.  Hozircha  bu  monitoring 
asosan  saylovlar  jarayonida  ko’rinadi.  MDHning  kuzatuvchilari  ushbu  davlatlarda 
bo’ladigan saylovlarda ishtirok etib, saylov bo’yicha o’z xulosalarini taqdim etadi. 
Xalqaro  monitoringni  amalga  oshiruvchi  sub’ektlar.  Xalqaro 
monitoring  sub’ektlariga,  misol  uchun,  BMTning  organlari,  yuqorida 
ko’rib  chiqqan  BMTning  inson  huquqlari  bo’yicha  shartnomaviy 
(shuningdek,  nazorat)  organlarini  ko’rsatish  mumkin.  Mazkur  organlar 
vakolatini  tegishli  xalqaro  shartnomaning  matnidan  oladi  va  u  asosida 
tegishli  shartnomani  bajarilishi  kuzatib  boradi.  Shuningdek,  inson 
huquqlari  xalqaro  monitoringi  amalga  oshirilishida,  ayrim  xalqaro 
nohukumat tashkilotlar yordamidan ham foydalanishi mumkin. 
Misol uchun, Inson huquqlari bo’yicha universal xalqaro monitoring. BMTning 
quyidagi organlari tomonidan amalga oshiriladi: 
1.  Inson  huquqlari  bo’yicha  kengash.  U  BMTning  inson  huquqlari  bo’yicha 
asosiy organi bo’lib, Bosh Assambleyaga bo’ysunadi.  
                                                 
1
 
Парламентская 
Ассамблея 
Совета 
Европы. 
 
http://www.mid.ru/bdomp/ns-
dos.nsf/2b5ba3b238823e59432569e70041fcb4/432569d800223f3443256c300048c771!opendocument
 

---

140 
 
2.  BMTning  inson  huquqlari  bo’yicha  Oliy  komissari  boshqarmasi.  Oliy 
komissar  boshqarmasi  BMTning  inson  huquqlarini  himoya  qilish  bilan  bog’liq 
masalalar  bo’yicha  rasmiy  vakili  va  inson  huquqlari  masalalari  bilan 
shug’ullanuvchi  BMT  organlari  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchisi  bo’lib,  insonning 
umumiy  fundamental  huquqlarini  himoya  qilish  va  rivojlantirish  masalasi  bilan 
shug’ullanadi. 
3.  BMTning  inson  huquqlari  bo’yicha  shartnomaviy  organlari.  Ularga 
BMTning davlatlar tomonidan taqdim etiladigan milliy ma’ruzalarini ko’rib chiqish 
bilan shug’ullanuvchi to’qqizta asosiy qo’mitasi kiradi. Masalan, 2001 yil yanvarida 
O’zbekiston  hukumati  BMTning  Xotin-qizlarni  kamsitishning  barcha  shakllariga 
barham berish bo’yicha qo’mitaning 24-sessiyasida Konvensiya asosiy qoidalarining 
ijrosi haqida o’zining birinchi ma’ruzasini taqdim etdi
1
.  
4.  Monitoringning  shartnomadan  tashqari  mexanizmlari.  Masalan,  Inson 
huquqlari bo’yicha kengash doirasida faoliyat yurituvchi kichik komissiyalar, maxsus 
ma’ruzachilar. 
5.  BMTning  ixtisoslashgan  tashkilotlari  doirasida  tashkil  etilgan  organlar. 
Masalan,  YuNESKOning  inson  huquqlari  bo’yicha  qo’mitasi.  Ta’lim,  fan  va 
madaniyat  sohasida  huquqbuzarliklar  bo’yicha  davlatlar,  xalqaro  nohukumat 
tashkilotlari, alohida shaxslar va shaxslar guruhlarining xabarlarini ko’rib chiqadi. 
Shuningdek, shu sohalarda xususiy shaxslarning murojaatlarini ko’rib chiqadi.  
6. Individning inson huquqlari xalqaro monitoringida ishtiroki. Ya’ni, individual 
murojaat  qilish  jarayoni  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  bo’yicha  xalqaro  pakt, 
Qiynoq hamda muomala va jazolashning qattiq shafqatsiz, insoniylikka zid yoki qadr-
qimmatni  kamsituvchi  turlariga  qarshi  konvensiyaning  26-moddasi,  Irqiy 
kamsitishning  barcha  shakllariga  barham  berish  to’g’risidagi  konvensiyaning  24-
moddasida ko’zda tutilgan. 
Yadro qurolini tarqatmaslik to’g’risidagi shartnomaning 3-moddasiga 
binoan,  shartnomaning  ishtirokchi-davlatlari,  ushbu  shartnomadan  kelib 
chiqadigan  majburiyatlarini  bajarib  borishini  tekshirish  maqsadida  Atom 
energiyasi  bo’yicha  xalqaro  agentligi  (MAGATE)    bilan  hamkorlik  olib 
boradi.