Халкаро шартномалар хукуки


  O’rta asrlarda xalqaro shartnomalar RJSL.com



Download 2,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/185
Sana13.08.2021
Hajmi2,23 Mb.
#146699
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   185
1.2.  O’rta asrlarda xalqaro shartnomalar RJSL.com 
 
O’rta  asrlarda  davlatlararo  munosabatlarning  rivojlanishi,  ular 
o’rtasidagi  xalqaro  shartnomalarga  sezilarli  ta’sir  ko’rsatdi.  Feodal 
davlatning  o’zi  turli  darajadagi  yer  egalari  (feodlar)ning  shartnomaviy 
aloqalari  tizimi  edi.  Mazkur  davrdagi  feodal  tuzumning  o’ziga  xosligidan 
kelib chiqib, xususiy shartnomani xalqaro shartnomadan ajratish qiyin edi. 
Chunki,  xalqaro  shartnomalarning  sub’ektlari  sifatida  davlatlar  bilan  bir 
qatorda,  alohida  feodallar,  keyinchalik  feodallardan  mustaqillikni  qo’lga 
kiritgan shaharlar ham ishtirok etar edi. Rim papalari alohida shartnomalar 
–  konkordatlar  tuzar  edi.  Ishlab  chiqarish  va  savdo,  dengizda  suzishning 
rivojlanishi  bilan  bir  qatorda,  xalqaro  shartnomalarning  yangi  turlari 
ko’payib  bordi.  Savdo  shartnomalari,  daryolarda  suzish  bo’yicha 
shartnomalar (misol uchun Po daryosi bo’yicha erkin suzish bo’yicha 1177 
yili  italyan  shaharlarining  Ferrar  pakti,  1229  yili  G’arbiy  Dvina  bo’yicha 
erkin  suzish  bo’yicha  Smolenskning  Boltiqbo’yi  shaharlari  bilan 
shartnomasi  tuzildi),  konsullik,  valyuta  va  boshqa  sohalarda  shartnomalar 
tuzila boshladi. 
Shuningdek,  shartnomalar  orqali  davlat  chegaralari  belgilanar  edi. 
Misol uchun, 1001  yilda Qoraxoniylar xoni va G’azna hokimi o’rtasidagi 
shartnomaga  binoan,  Amudaryo  ikki  o’rtadagi  davlat  chizig’i  etib 
belgilanadi
1
. Bag’dod xalifasi va Saljuqiylar sultoni Sanjar ibn Malikshoh 
(1118-1157)  o’rtasida  1120  yilda  tuzilgan  bitimga  binoan  –  Saljuqiylar 
davlati  Iroq  va  Xuroson  sultonliklariga  bo’linganligi  rasman  e’tirof 
etiladi
2

XV  asning  oxiri  –  XVI  asrning  boshlarida  savdo  shartnomalari 
davlatlararo shartnomalar orasida katta ahamiyat kasb eta boshladi. Biroq, 
ularda  siyosiy  harakterdagi  qoidalar,  ya’ni  ittifoq,  do’stlik  va  shu  kabilar 
ham  tez-tez  uchrab  turar  edi.  Bunday  shartnomalar  savdo  maqsadlaridagi 
(foedus commerciorum causa) ittifoq shartnomalari deb atalar edi. Bunday 
shartnomalar  yevropa  davlatlarining  kolonial  siyosatining  muhim  quroli 
edi. XVI-XVII asrlarda savdo-siyosiy shartnomalar ko’p edi va ular tez-tez 
yangilanib  turar  edi.  Ularni  yangilashda,  davlatlar  shu  paytgacha  boshqa 
                                                 
1
 Кариев О. История караханидского каганата. –Ф.; 1983. –С.245 
2
 Qarang: Муқимов З. Ўзбекистон давлати ва ҳуқуқий тарихи. –Б.77-81 


19 
 
davlatlarga berilgan ustuvorlikni olishga harakat qilishar edi. Mazkur shart 
nisbatan  qulaylikka  ega  bo’lish  to’g’risidagi  qo’shimcha  shartlar”  deb 
nom  oldi.  XVIII  asrning  boshlariga  kelib,  siyosiy  shatnomalardan  tijorat 
moddalari  mustaqil  savdo  traktatlari  sifatida  ajralib  chiqa  boshladi.  1713 
yili  Angliya  va  Fransiya  o’rtasida  Utrext  tinchlik  shatnomasini  imzolash 
paytida alohida savdo shartnomasi ham imzolangan.  
O’rta asrlarda arbitraj to’g’risida shartnomalar ham imzolangan.  
Shartnomalarning  ko’pi  hali  ham  ikki  tomonlama  edi,  ammo  shu 
bilan  birga  ko’p  tomonlama  shartnomalar  ham  imzolana  boshladi.  Bular 
birinchi  o’rinda,  tinchlik  shartnomalari  edi.  Ular  orasida  eng  muhimi  – 
O’ttiz  yillik  urushga  yakun  yasagan  1648  yildagi  Vestfal  tinchlik 
shartnomasi edi.  
Odatga ko’ra, ular yozma shaklda tuziladigan bo’ldi. Ammo, og’zaki 
shartnomalar  ham  yozma  shartnomalar  bilan  bir  xil  kuchga  ega  edi. 
Shartnomalarning tuzilishi, ularning tili va shaklan bezaklari ham o’zgardi.  
Birinchi  o’rinda  favqulodda  uzun  muqaddimaga  e’tibor  qaratildi. 
Bunda  nomidan  shartnoma  tuziladigan  davlat  boshlig’ining  barcha 
darajalari  va  yerlari,  shuningdek,  barcha  vakolat  qilinganlarning  barcha 
ranglari,  unvonlari  va  hattoki  ordenlari  batafsil  sanab  o’tiladigan  bo’ldi. 
Yevropa  davlatlarining  barcha  shatnomalari  “hudo  va  muqaddas  uchlik 
(xristian dinida: ota xudo, o’g’il xudo va muqaddas ruhdan iborat yagona 
xudo)  nomidan  tuzilib,  bunday  yodga  olish  muqaddimaga  albatta  kiritila 
edi. 
Asosiy  qism  qadimgi  shatnomalardan  farqli  ravishda  moddalarga 
bo’linar  edi.  Moddalar,  kamdan  kam  IX-XIII  asrlardagi  shartnomalarda 
qo’llanila boshlagan va XIV ga kelib shartnomaviy amaliyotga mustahkam 
kirib bordi.  
Dastlab  shartnomaning  primo  et  in  primis,  deb  nom  olgan  birinchi 
moddasiga  raqam  qo’yilgan,  qolgan  barcha  moddalari,  aniqroq  qilib 
aytganda  abzaslar  bir  biridan    “item”,  (“keyingi”)  degan  so’z  bilan 

Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   185




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish