Халкаро шартномалар хукуки

 
7.3. Konstitutsiya va xalqaro huquq 
 
Har bir davlatning milliy huquqi ular qabul qiladigan xalqaro huquq 
normalari  mazmuniga ta’sir ko’rsatadi: biron-bir davlat o’zining g’oya va 
dasturlariga zid keluvchi xalqaro majburiyatlarni zimmasiga olmaydi. Shu 
bilan  birga,  milliy  huquq  xalqaro huquqning  milliy  huquqiy  tizimga  kirib 
kelishi  huquqi  darajasi  va  shartlarini  belgilaydi  va  bunda  davlatlarning 
asosiy  qonunlari  bo’lmish  konstitutsiyalari  hal  etuvchi  ahamiyat  kasb 
etadi.  Xalqaro  huquqning  bironta  normasi  konstitutsiyani  chetlab  o’tgan 
holda milliy huquqqa kirib kelishi mumkin emas. 
Xalqaro  huquq  normalarining  milliy  huquqqa  kirib  kelish  qoidalari 
turli  mamlakatlarda  turlichadir.  Ayrim  davlatlarning  konstitutsiyalarida 
xalqaro  huquqning  milliy  huquqdan  ustun  turishi  va  uning  mamlakat 
ichkarisidagi bevosita ta’siri to’g’risida so’z boradi. Aslida bu ham xalqaro 
huquqning konstitutsiya bo’yicha kirib kelishi to’g’risidagi qoidadir. 
AQSh  Konstitusiyasining  6-moddasida  “Mazkur  Konstitusiya  va  uning  ijrosi 
uchun  qabul  qilingan  AQShning  qonunlari  Qo'shma  Shtatlar  nomidan  tuzilgan  yoki 
tuziladigan  boshqa  barcha  shartnomalari  kabi,  mamlakatning  oliy  qonunlari 
hisoblanadi  va  har  bir  shtatning  sudlari  ularni,  hattoki  biror  bir  shtatning 

---

118 
 
konstitusiyasi  va  qonunlarida  ularga  qarama  qarshilik  uchragan  taqdirda  ham 
ularning ijrosi uchun majburdirlar. 
AQShning  huquqiy  tizimida  xalqaro  shartnomaning  milliy  qonunchilikdan 
ustun  turishi  to'g'risida  qoida  mavjud  emas.  Bugungi  kunda  Kongress  va  AQSh 
hukumati AQSh Oliy sudining 1988 yil 9 yanvaridan ajrimiga (124 U.S.  190 (1988) 
rioya qiladi. Unga ko'ra, “xalqaro shartnomalar (Senat tomonidan maqullangan) va 
AQShning  qonunchilik  hujjatlari  (federal  qonunlar)  bir  xil  yuridik  kuchga  ega  va 
ulardan  birortasi  ham  bir  biridan  ustuvor  emas.  Kolliziya  kelib  chiqqan  taqdirda, 
ustuvorlik  kuchga  kirishi  muddati  bo'yicha,  ya'ni,  qaysi  bir  keyin  kuchga  kirgan 
bo'lsa, ushbu hujjatga ustuvorlik beriladi
 
Evropa  mamlakatlari  huquqiy  tizimlarida  bu  masala  boshqacharoq 
hal etilganini kuzatish mumkin.  
Masalan,  Germaniyada  umumiy  xalqaro  huquq  normalari  mamlakat  milliy 
huquqiga  qo’shilibgina  qolmay,  ayni  chog’da  qonunlar  oldida  ustuvor  kuchga  ham 
egadir. Gollandiyada esa xalqaro odat huquqining barcha normalari qo’llanishining 
shartligi nazarda tutilgan. 
Xalqaro  shartnomalarga  va  milliy  huquqning  o’zaro  munosabatiga 
kelsak, bu masalaning ikkita yechimi ma’lum: 
birinchidan,  xalqaro  shartnoma  qoidalari  maxsus  qonun  chiqarish 
evazigagina  milliy  huquq  kuchiga  ega  bo’ladi  (Buyuk  Britaniya, 
Xindiston, Nigeriya); 
ikkinchidan,  tegishli  tartibda  ratifikatsiya  qilingan  va  rasmiy  tarzda 
chop  etilgan  xalqaro  shartnoma  qoidalari  to’g’ridan-to’g’ri  milliy  huquq 
normalari kuchiga ega bo’ladi. Ko’pincha bunday hollarda milliy huquqda 
xalqaro-huquqiy  normalarning  mamlakat  huquqiy  tizimidagi  ustunligi 
o’rnatiladi (Fransiya, Gretsiya, Ispaniya). 
Evropadagi  aksariyat  mamlakatlarda  konstitutsiyaga  zid  bo’lgan 
xalqaro  shartnomaning  imzolanishiga  faqat  konstitutsiyaga  tegishli 
o’zgartish kiritilganidan keyingina yo’l qo’yiladi.