Халқаро туризм

Jadval 3.

Xalqaro turistlarning tashrifi 1990-2005 yillar

(mln. kishi)

Asosiy turistik yo‘nalishlar	1990	1995	2000	2005	Mintaqa va hududlar salmog‘i (%)	Turizmdan kelgan daromadlar (mlrd. dollar)	Bir keluvchi turistdan olingan daromad (dollar)
Butun dunyo bo‘yicha	439	540	687	806	100,0	680	840
Yevropa	265,6	315,0	395,8	441,5	57,2	348,2	630
Shimoliy Yevropa	31,8	40,1	45,8	52,9	7,9	53,8	1020
G‘arbiy Yevropa	108,6	112,2	139,7	142,7	17,9	121,4	850
Markaziy (Sharqiy) Yevropa	31,5	60,0	69,6	87,9	4,7	32,3	370
Janubiy (O‘rtayer den-gizi bo‘yicha) Yevropa	93,6	102,7	140,8	158,6	20,6	140,2	890
Osiyo va Tinch okeani mintaqasi	56,2	82,4	110,5	155,4	20,4	138,6	890
Shimoliy-Sharqiy Osiyo	26,4	41,3	58,3	87,6	10,4	70,8	810
Janubiy- Sharqiy Osiyo	21,5	28,8	36,9	49,3	4,9	33,4	680
Okeaniya	5,2	8,1	9,2	10,5	3,6	24,5	2330
Janubiy Osiyo	3,2	4,2	6,1	8,0	1,4	9,8	1220
Amerika mintaqasi	92,8	109,9	128,1	133,5	21,2	144,6	1080
Shimoliy Amerika	71,7	80,7	91,4	89,9	15,7	107,1	1190
Karib dengizi havzasi	11,4	14,0	17,1	18,9	3,0	20,4	1080
Markaziy Amerika	1,9	2,6	4,9	6,5	0,7	4,6	700
Janubiy Amerika	7,7	4,7	15,3	18,2	1,8	12,5	690
Afrika	15,2	20,3	28,2	36,7	3,2	21,5	590
Shimoliy Afrika	8,4	7,3	10,2	13,7	1,0	7,0	510
Saxara sahrosi mintaqasi	6,8	13,0	17,9	23,0	2,1	14,5	830
Yaqin Sharq	9,6	13,7	24,2	39,1	4,0	27,6	710

Manba: Vsemirnaya turistskaya organizatsiya (YUNVTO) ©. 2006.
Yevropa turizmi. Yevropa sharqiy yarim sharda joylashgan bo‘lib, uning umumiy maydoni (orollar bilan birgalikda) 10,5 mln. kv.km. tashkil qiladi. Mintaqa turistik resurslarga juda boy bo‘lib yer shari bo‘yicha alohida ajralib to‘radi. Yevropa qirg‘oqlari Atlantika va Shimoliy muz okeani va uning 10 dan ortiq dengizlari bilan yuvilib turadi. Mintaqa hududida 20 ta dan ortiq daryolar, 15 ta katta kichik ko‘llari 25 taga yaqin orollari, 10 dan ziyod tog‘ tizmalari, takrorlanmas vulkanlari, xilma-xil (arktik, antraktik, subarktik, mu’tadil, subtropik) iqlim poyaslari, rang-barang tabiat zonalari azal-azaldan sayyohlarni o‘ziga jalb qilib kelgan.

Yevropa insoniyat sivilizatsiyasining eng muhim, qadimgi o‘choqlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Yevropa xalqaro turizm oqimining ilk bor tashkil etilgan mintaqasidir. Hozirgi vaqtda uning siyosiy xaritasida 40 tadan ortiq davlatlar mavjud bo‘lib, ulardan 27 tasi Yevropa Ittifoqi tashkilotiga birlashgan. Bu davlatlarning aksariyat qismi resupublika va 12 tasi esa monarxiya davlat boshqaruviga egadir. Yevropada dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan qudratli «sakkizlik» davlatlari (Germaniya, Buyukbritaniya, Fransiya, Italiya va Rossiya Federatsiyasi) joylashgan. Ushbu mintaqada ko‘p kam aholi soniga ega bo‘lmagan juda kichik «mitti davlatlar» (Andorra, Monako, San-Marino, Lixtenshteyn, Vatikan) ham o‘rnashgan.

Xorijiy Yevropa (MDH davlatlaridan tashqari) dunyo aholisining eng zich joylashgan mintaqalaridan biri bo‘lib, uning hududida yer shari aholsinining 8 foizdan ortiq qismi yashaydi. Yevropa dunyoda eng yirik, qadimiy shaharlari, ibodatxonalari, sport inshootlari, ko‘ngil ochar o‘yingohlari, san’at markazlari (teatrlar, muzeylar, san’at galareyalari), dam olish maskanlari, kurortlar, shifobaxsh mineral suvlari, dengiz plyajlari, mehmonxonalar, restoranlar, zamonaviy transport kommunikatsiyalari (aeroportlar, dengiz, daryo portlari, temir yo‘l, avtomobil vokzallari, yuqori sifatli avtomobil yo‘llari, tezyurar poyezdlari va havo kemalari, yuqori klasli dengiz va okean passajir kemalari), rivojlangan bank-moliya tashkilotlari, xilma-xil servis xizmati ko‘rsatuvchi korxonalari barchasi xalqaro turizmning rivojlanishiga juda katta imkoniyatlar tug‘diradi.

Yevropa mintaqasi tabiiy geografik va siyosiy jihatdan G‘arbiy Yevropa, Markaziy (Sharqiy) Yevropa, Shimoliy Yevropa va Janubiy (O‘rta Yer dengizi bo‘yi) Yevropa qismlariga bo‘linadi. Yevropa xalqaro turizmda egallagan salmog‘ining pastligiga qarmasdan, hamon u dunyo turizmning eng asosiy mintaqalaridan bir bo‘lib qolmoqda (54,8%). Buning asosiy sabablari birinchidan mintaqada xilma-xil rekratsion (tabiiy, madaniy-tarixiy) resurslarning mavjudligi, ikkinchidan turizmning rivojlanishi uchun qo‘lay ijtimoiy-iqtisodiy va infratuzilmalar omillari (yuqori darajadagi turmush tarkibi, shahar aholisi salmog‘ining yuqoriligi, transport tarmoqlarining ser qatnovligi) dir. Yana mintaqaning geografik joylashish omili, ya’ni ko‘pgina dunyo mamlakatlariga quruqlik, suv yo‘llari bilan chiqish imkoniyatlarining mavjudligidir. Ushbu mintaqaning eng muhim xususiyatlaridan biri ichki mintaqaviy turistik oqimning ustunligidir. Yevropa bo‘ylab sayohat qilayotgan turistlarning qariyib 9/10 qismi yevropalik aholidir.

Yevropada xalqaro turizmning rivojlanishi bo‘yicha Shimoliy Yevropa mintqasi, undan so‘ng Janubiy (O‘rta Yer dengizi bo‘yi) mamlakatlari (Ispaniya, Italiya, Gretsiya va Fransiya) yetakchilik qilib kelmoqda. Bu mintaqada turizmning o‘rtacha yillik o‘sish darajasi 2005-2006 yillarda 6-6,5 foizni tashkil qildi. Turizmning eng past o‘sish darajasi (1-1,4 %) Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlari (Polsha, Chexiya, Belgiya, Lyuksemburg, Avstriya)da kuzatildi. Umuman olganda, Yevropa mamlakatlarida xalqaro turizm sohasiga aknchagina to‘sqinlik qilgan omillardan biri bu mintaqada iqtisodiy konyukturaning o‘zgarishi, ya’ni yevro pul birligiga o‘tishi bilan ifojalanadi.

Jadval 4.