|
116
117
Психологик хизматни ташкил этиш асослари бўйича илғор мактаб
психологлари иш тажрибаси билан танишиш.
Кўчма машғулот ҳудудлардаги умумий ўрта таълим муассасаларида
ташкил этилади.
Психолог битирувчилар дастлаб мактабга борганда, ўзларини ҳимоясиз
сезадилар, биринчи навбатда нима қилиш кераклигани билмайдилар ўзини
қандай тутишини, ким билан қандай гаплашишни билмайдилар. Улар
мактабда муаммоларга кўмилиб кетадилар, ҳаммасини бирдан бажариб,
мактабга фойдали эканлигини кўрсатишга уринадилар, мактабда ҳар куни,
дам олиш кунлари, ҳатто кечалари ҳам қолиб кетадилар, Натижада -
зўриқиш, чарчаш, иш қобилиятининг пасайиши кўзда тутилади. Бунда бир
қатор муаммоларга дуч келишлари ҳам мумкин.
Психологнинг педагогик жамоага киришиши муаммоси.
Психологлар ўқитувчилар билан ижобий муносабат ўрнатиб,
ҳамкорлик қилишга интиладилар, лекин буни қандай амалга оширишни
билмайдилар: ўқитувчилар билан дўстлашиш керакми ѐки улар билан
маълум масофани сақлаш маъқуллигини билмай бошлари қотади. Ёш
мутахассислар низоли вазиятларда баъзан ўзига ишонмасликни ҳис
қиладилар, мактабда мавжуд у ѐки бу ўқитувчилар гуруҳининг таъсирига
бериладилар.
Мактаб маъмуриятига таъсир кўрсатадиган қийинчиликлар.
Психолог мутахассислар мустақил бўлишга интилишади, мактаб
маъмурияти билан ҳеч қандай муаммо бўлмаслигига ҳаракат қиладилар. Бу
ишнинг муваффақияти фақатгина касбий билимларнинг мавжудлигига, ѐш
мутахассисларда етишмайдиган бой ҳаѐтий тажрибага ҳам боғлиқ.
Ўқувчилар билан мулоқат ўрнатишда «тарбияси қийин» ўсмирлар ва юқори
синф ўқувчилари билан қийинчиликлар мавжуд бўлади. Бундан ташқари
ўқувчиларнинг ота-оналарига таъсир кўрсатишида қулай ҳолатни танлаш ҳам
мураккаб муаммо ҳисобланади, чунки бу ерда фақатгина мактаб билан
боғлиқ муаммолар билан эмас, оилавий масалалар билан ҳам шуғулланишга
тўғри келади.
«Касбий ѐлғизликни» ҳис қилиш.
«Касбий ѐлғизликни» ҳис қилиш психологнинг ўз касбий жамиятидан
ажралиши, унга ўхшаб фикрлайдиган, ўқитувчиларга қараганда умумий
тилни тез топиш мумкин бўлган ҳамкасбларидан узоқлашишдир. Касбий
алоқаларни йўқотиш ѐки мутахассисга агар у психолог сифатида бир ўзи
мактабда ишлаѐтган бўлса қаттиқ таъсир қилади.
Шахсий «етуклик» муаммоси талабанинг ҳаѐтидан тубдан фарқ
қилувчи «катталар ҳаѐти» даги муносабатларда тажриба тўплаш ҳам ѐш
Мавзу:Амалиѐтчи психологнинг касбий мослашуви
118
мутахассис ҳаѐтида қийинчилик билан кечади.
Ҳаѐтий вақтларни ташкил қилиш муаммоси.
Ёш мутахассис «катталар ҳаѐтига» кириб мактаб ҳаѐтидаги ишлар ва
пайдо бўлган эр (хотин), ота (она) мажбуриятлари орасида вақт ва кучни ҳар
доим ҳам муваффақиятли тақсимлай олмайди. Натижада ѐш мутахассис
ҳаѐтининг у ѐки бу соҳаси жабрланиши мумкин: ѐки у ишга тўлиқ киришиш
қобилиятини йўқотади, ѐки унинг оиласида муаммолар бошланади.
Педагогик жамоада обрўга эга бўлиш муаммоси.
Ўқитувчилар ўзларининг собиқ ҳамкасбларига дастлаб эскича муносабатда
бўладилар, психологик билимларга нисбатан ҳеч қандай обрўни тан
олмайдилар. Улар учун курслардан психолог димломига эга бўлиб қайтган
ўқитувчи «худди уларга ўхшаш», «уларга ўхшаб психологик билимлардан
хабардор эмас». Психологнинг собиқ ҳамкасблари билан муносабатларни
қайта қуриш бир неча йиллар давом этиши ва оғир кечиши мумкин: унга
маслаҳатга келишмайди, тренинглардаги унинг фикрига ишонмайдилар,
семинар ва лекцияларда танқидий фикр билдирадилар.
Мактаб маъмурияти билан ўзаро таъсирларни қайта қуриш муаммоси.
Кўпгина мактаб директорлари энг яхши ўқитувчини амалиѐтчи
психологлар тайѐрлаш факультетига ўқишга жўнатади, лекин у дипломли
мутахасис бўлиб қайтганда анчагача унга бўлган муносабатини ўзгартира
олмайди. Директор ўзининг собиқ ўқитувчининг унга бўйсинишини талаб
қилади, иш ҳақида ҳисобатлар сўрайди, маслаҳат бериш ѐки
психодиагностик тадқиқот натижалари бўйича тўлиқ хабардор бўлишини
сўрайди. Агар психолог тадқиқот натижалари ҳақида тўлиқ ахборот бера
олмаслигини ва яширин маълумот мижоз ҳамда психолог орасида қолишни
маълум қилса, яъни биринчи бор нисбатан мустақиллигини эълон қилса,
психолог ва директор орасида кескин низолар пайдо бўлиши мумкин. Бундай
вазиятларда психолог сабр - тоқат билан, муносабатларни ўзгартириши зарур
(бўйсунувчи ҳолатдан тенг ҳуқукли ҳамкорлик ҳолатига ўтиши лозим).
Ўқувчилар ва уларнинг ота-оналари билан янги муносабатларни
ўрнатиш.
Ўқувчилар ва уларнинг ота - оналари билан янги муносабатларни
ўрнатиш узоқ жараѐн ҳисобланади. Кўпинча педагогик фаолият кўникмалари
намоѐн бўлади ва психолог маслаҳат бераѐтганда, суҳбат вақтида
тренингларда ўқитувчи позициясида ўзини намоѐн қилади. Бундай ҳолларда
психолог бўлган ўқитувчи психолог касбий позициясининг хусусиятларини
ўзлаштириб ўз устида ишлаши даркор. Бу вазифа амалиѐтчи психологлар
факультетида психологик билимларни олиш билан ҳал қилинмайди. Махсус
психологик тренингларда иштирок этиш, тажрибали психологлар билан
доимий мулоқатда бўлиш, ўқувчилар ва ота - оналар билан муносабатларни
мустақил ўзгартиришга интилиш зарур.
Мактабдаги фаолиятни қулай ташкил этиш муаммоси.
Психолог касбини эгаллаган собиқ ўқитувчи мактабига қайтиб, яна ўз
фанидан дарс бера бошлайди, бунда педагогик иш билан психолог
функциясини бирга олиб боришга ҳаракат қилади. Бу фақатгина чарчашга
119
олиб келадию, касбни қайта ўзгартириш жараѐнини секинлаштиради,
ўқитувчилик касбининг ҳам психолог касбининг ҳам сифатсиз бажарилишига
олиб келади, ѐки ўқитувчилик, ѐки психолог касбини танлаш мақсадга
мувофиқ. Бу касбларни бир шахс олиб бориши маҳсулдор бўлмайди.
Оилавий муаммолар.
Психолог
касбини
эгаллаган
собиқ
ўқитувчининг
оилавий
муносабатларни қайта қуришда қийинчиликлар бўлиши мумкин. Кўпинча
аѐл турмуш ўртоғидан унинг обрўсини тан олишини, кўпроқ эътибор
беришларини ҳоҳлайди, унинг ақлий ва шахсий тараққиѐтига таъсир
кўрсатишга интилади. Агар эркак оилавий муносабатларни ўзгартиришга
тайѐр бўлмаса, оиладаги муносабатлар ѐмонлашиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
