Халқ таълими вазирлиги

Ўқув мотивациясининг йўналганлигини ташхис қилиш методикаси 
Методика ҳақида маълумот. Тест- сўровнома шаклидаги мазкур методика 
муайян фанларни ўрганишга қаратилган ўқув фаолияти мотивациясининг 
йўналганлигини ва таълим олувчи шахс ички мотивациясининг даражасини ўлчаш 
учун хизмат қилади.
Ушбу методика таълим олувчиларнинг барча гуруҳлари билан (12 ѐшдан 
бошлаб)ўз - ўзини таҳлил қилишга ва ўзи ҳақида хулоса чиқаришга қодир бўлган 
ҳар қайси таълим олувчи инсон билан ўтказилиши мумкин.
Методика Т.Д. Дубовицкая томонидан тузилган бўлиб, унинг стимул 
материали 20 та таъкиддан иборат. Мазкур таъкидлар бўйича текширилувчилар 
маълум фанларга нисбатан ўз муносабатини билдириб, махсус жавоб варақаси (1 - 
жадвал) нинг муайян устун ва стартларида тегишли белгиларни қўядилар: «тўғри» 
- (+ +); «тўғри, шекилли» - (+); «нотўғри, шекилли» - (+); «нотўри, шекилли» - (- ); 
«нотўғри» - (- - ).
Жавоб варақаси 
 
Ўрганилаѐтган фанлар 
Математика 
Психология 
… 
… 
1 
2 
…
19 
20 
Қандай фанларнинг танлаши экспериментатор ихтиѐрида
Таъкидлар. 
1) Ушбу фанни ўрганиш орқали ўзим учун кўп керакли нарсаларни ўрганиб 
олаяпман, ўз қобилиятларимни намойиш этиш имкониятига эга бўлиб турибман. 
2) Бу фан менга қизиқ ва мен шу фан юзасидан имкон қадар кўпроқ нарса 
бўлишни хоҳлайман. 
3) Мазкур фанни ўрганишимизда менга дарсда бериладиган билимларнинг 
ўзи кифоядир. 
4) Ушбу фан бўйича бериладиган топшириқлар менга қизиқ эмас, мен 
уларни ўқитувчи талаб қилгани учунгина бажараман. 
5) Бу фанни ўрганишда олдимда пайдо бўлувчи қийинчиликлар фанга бўлган 
қизиқишимни янада орттириб юборади. 
6) Мазкур фанни ўрганишда дарслик ва тавсия этилган адабиѐтлардан 
ташқари мустақил равишда қўшимча адабиѐтлар билан танишиб бораман. 
7) Ушбу фанга тегишли мураккаб назарий масалаларни ўрганмаса ҳам 
бўлади, деб ҳисоблайман. 
8) Бу фанни ўрганишда бирор ишнинг уддасидан чиқолмаса, мен 
муаммонинг тагига етишга ҳаракат қиламан. 

---

106 
9) Мазкур фандан дарс ўтилганда негадир умуман ўқишни истамай қоламан. 
10) Ушбу фан юзасидан бериладиган топшириқлар устида фақат ўқитувчи 
назорат қилиб тургандагина ишлайман.
11) Бу фанга таалуқли маълумотларни бўш вақтда (танаффузда, уйда) 
синфдошларим (дўстларим) билан муҳокама қилиш менга қизиқ туюлади. 
12)
Мазкур фандан топширилган вазифаларни мустақил бажаришга ҳаракат 
қиламан, кимдирнинг маслаҳат ва ѐрдам бериб туришини ѐқтирмайман. 
13) Ушбу фанга тегишли топшириқларни бошқалардан кучириб олишга 
ҳаракат қиламан ѐки кимдандир вазифани ўрнимга қилиб беришни илтимос 
қиламан. 
14) Бу фан бўйича бериладиган барча билимлар керак деб ҳисоблайман, 
шунинг учун бу фандан имкони борича кўпроқ нарса билиш керак деган 
фикрдаман. 
15) Мазкур фан бўйича қўйиладиган баҳо менга бу фандан бериладиган 
билимдан муҳимроқ. 
16) Ушбу фандан ўтказиладиган дарсга яхши тайѐргарлик кўрмаган бўлсам, 
бундан унчалик қаттиқ хафа бўлмайман. 
17) Бу фан билан шуғулланиш учун мен бўш вақтимнинг ҳам катта қисмини 
унга сарфлайман. 
18) Мазкур фанни қийинчилик билан ўзлаштираман, шу фан бўйича 
бериладиган топшириқларни ўз- ўзимни мажбурлаб бажараман. 
19) Ушбу фан бўйича ўтказиладиган дарсда касаллик ѐки бошқа сабаб билан 
қатнаша олмасам, хафа бўлишим мумкин. 
20) Агар имкониятим бўлганда, мен бу фанни дарс жадвали (ўқув режаси) 
дан олиб ташлаган бўлардим.
Натижаларни қайта ишлаш ва баҳолаш. 
Натижалар қуйидаги калит ѐрдамида қайта ишланади: 
«тўғри», «тўғри, шекилли» - 1, 2, 5, 6, 8, 11, 12, 14, 17, 19. 
«нотўғри», нотўғри шекилли» - 3, 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 18, 20. 
Калитга мос келган ҳар бир ҳолат учун 1 баллдан қўйилади. Барча баллар 
йиғиндиси қанчалик катта бўлса, тегишли фанни ўрганишда ички мотивация 
шунчалик баланд бўлади. Баллар йиғиндиси қанчалик кичик бўлса, ички мотивация 
даражаси шунчалик суст бўлади. Умумий натижаларни баҳолашда қуйида 
келтирилган меъѐрий кўрсаткичлардан фойдаланиш мумкин: 
0-10 балл – ташқи мотивация устун; 
11-20 балл – ички мотивация устун. 
Ички мотивация даражасини баҳолаш 
учун 
қуйидаги 
меъѐрий 
кўрсаткичларга таяниш мумкин: 
0- 5 балл – ички мотивация паст даражада; 
6- 14 балл – ички мотивация ўрта даражада; 
15- 20 балл – ички мотивация юқори даражада. 

---

107 
Эслатма: илмий тадқиқот ўтказиш мақсадида бирламчи («хомаки») 
натижалардан фойдаланиш тавсия этилади.