Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ислоҳ қилишнинг долзарб

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЧЕТ ТИЛИ ДАРСЛАРИДА 
ЛИДЕРЛИК КОБИЛЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
 
Б.Тошбоева – 
 А.Авлоний номидаги ХТТРМХҚТМОИ, мустақил изланувчи 
Бугунги кунда ўсиб бораётган шахснинг ижобий ижтимоий тажрибасини, фуқаролик 
масъуллигини шакллантириш энг долзарб масалалардан бўлиб қолмоқда. Етакчилик 
фазилатлари, айниқса, мамлакатимизда шаклланган замонавий сиёсий ва ижтимоий 
вазиятда ҳар қандай одам учун долзарб бўлиб қолади. Бола шахсини ижтимоий 
шакллантириш муаммоларини ҳал қилишда етакчиликни рағбатлантириш катта аҳамиятга 
эга. Раҳбарлар орқали бошқарув механизми амалга оширилмоқда. Шундай қилиб, 
раҳбарлар мактабда ўзини ўзи бошқариш органларида муҳим ўринларни эгаллайдилар. 

---

153 
Бу нафақат етакчилик кўникмаларини шакллантириш, балки етакчиликнинг табиати 
ҳам жуда муҳимдир.
 
Шу сабабли, бугунги кунда нафақат ташкилотчи-ташкилотчиларни, балки 
етакчиларни ўзаро ҳамкорлик қилишни ҳам ўргатиш масаласини кўриб чиқиш зарур. 
Лидер билан ўзаро муносабат учун асосий нарса бошқаларнинг ҳаракатларига шароит 
яратишдир. 
Ўзаро 
муносабатларнинг 
етакчилари 
қуйидаги 
фазилатларни 
ривожлантиришлари керак:
- очиқлик; ҳамдардлик; жавобгарлик; ташаббускорлик; ўзини ҳурмат қилиш. 
Раҳбарларни фаоллаштириш ва ўқитиш жараёни ҳамкорлик, ўзаро ҳурмат ва 
катталар ва болаларнинг ишончига асосланган бўлиши керак. 
Шундагина ижтимоий ташаббуснинг пойдевори ва у билан ишлаш керак бўлган 
киши шаклланади. Жамиятдаги ўзгаришлар мактабда ўзгаришларни талаб қилади. Агар 
биз мактаб болаларни демократик ҳуқуқий давлатда яшашга тайёрлашини истасак, унда 
демократик қадриятлар ва инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилишга асосланишимиз керак. 
Фақат шу асосида болалар ва катталар ўртасида ишончли муносабатлар юзага келади, 
қувонч ва ижод муҳити вужудга келади. Бундай таълимда мактаб ўқувчиларининг ўзини 
ўзи бошқариш муҳим рол ўйнайди. 
Ўқитувчилар, ўқувчилар ва ота-оналарнинг таълим муассасасини бошқаришдаги 
иштироки мактабни ўзгартиришга, янада демократик, замонавий воқеликка мослашишга 
ёрдам беради. 
Замонавий ҳаётда шахснинг етакчилик фазилатларини шакллантириш энг муҳим 
масала ҳисобланади. Раҳбар - ташаббускор, масъулиятли бўлишга қодир, ёрқин инсоний 
шахс. Раҳбарлар орқали бошқарув механизми амалга оширилади, шунинг учун раҳбар 
ўқувчилар ўзини ўзи бошқариш органларида асосий «позицияларни» эгаллаб олишади. 
Кўпгина ўқувчилар етакчилик қобилиятларини яширишади, аммо бир қатор 
сабабларга кўра уларни очиб беришмайди хам. Бунинг оқибати бошқа одамларга 
қизиқишнинг 
пасайиши, 
ўзаро 
ҳамкорлик 
ва 
шериклик 
кўникмаларининг 
етишмаслигидандир. 
Шу муносабат билан, фаолларни ўқитишни таъминлайдиган ўқув тизимини ишлаб 
чиқиш ва амалга ошириш керак. 
Ёш мактаб даври - бу боланинг шахсиятининг фаол шаклланиши, ўзини ва ҳаётдаги 
ўрнини излаш, унинг мойиллиги ва қобилиятини аниқлаш даври. Шунинг учун 
мактабдаги ўқув жараёни ҳар бир ўқувчи ўзини етакчи сифатида синаб кўриши учун 
қурилиши керак. 
Энг муҳими, болаларда етакчилик фазилатларини аниқлаш ва ривожлантиришга 
қаратилган тадбирлар. Ўқувчиларнинг ота-оналари билан биргаликда ўтказиладиган 
тадбирлар жуда қимматлидир. Улар болаларни ҳам, уларнинг ота-оналарини ҳам 
мажлисларга чақирмоқда.
Икки йил давомида бизнинг синфимизда ота-онам билан қуйидаги тадбирлар 
ўтказилди: «Туғилган кун куни», «Боғишамолда пикник», «Андижон шаҳрига саёҳат», 
«Зоопаркка ташриф», шаҳар музейлари ва театрларига саёҳатлар. 
Бундай тарбиявий ишлар ҳар бир боланинг ўзини ўзи ривожлантириш, ўзини ўзи 
тарбиялаш, ўзини ўзи англашга ҳисса қўшади. Муваффақиятли бўлишга, фаолият 
доирасини топишга ёрдам беради. 

---

154 
Биз фаол ҳаётий позицияни егаллашни ўрганамиз. Ахир, раҳбар нафақат ўз 
издошларини йўналтиради ва бошқаради, балки уларни бошқаришни ҳам хоҳлайди ва 
издошлари раҳбарга эргашишни ҳам хоҳлашади. Ҳақиқатни моҳирона таҳлил қилиш 
раҳбарга боғлиқ. 
Болалар жамоада ўқувчиларнинг ўзини ўзи бошқариш тизимини фаол 
ривожлантиришга ҳаракат қиламан. Биринчи синфдан бошлаб, ўқувчилар «юлдузларга» 
бўлинади ва уларнинг ҳар бири кичик гуруҳ учун жавобгар бўлган ўз қўмондонларига ега. 
Шундай қилиб, ёш ўқувчиларда етакчилик фазилатлари аца-секин шаклланади. Ҳар йили 
ўз орзуларини рўёбга чиқаришга интилаётган фаоллар сони ортиб бормоқда. Шу 
муносабат билан мактаб ҳаёти янада қизиқарли, ҳаяжонли, ранг-баранг тус олмоқда. 
Демак, ўқувчиларнинг ўзини ўзи бошқариш мустақил таълим технологиясидир. 
Ва ниҳоят, И. Воротницкаянинг сўзларини келтирмоқчиман: «Энг яхши раҳбар бу 
борлигини одамлар биладиган одам. Одамлар айблайдиган рахбар бу яхши раҳбар эмас. 
Энг ёмони, одамлар нафратланадиган раҳбар - унинг ишини охирига етказиш ва 
мақсадига етишишда, одамлар «биз буни ўзимиз қилдик» дейишади.