|
Режа :
Совет даври о ъзбек миллий журналистикаси
«Наша газета»
Ўзбек халқи бадном этилиб, “пахта иши” га атайлаб сиёсий тус берилди ва у “ўзбеклар ишига”га айлантирилиши
Совет даври о ъзбек миллий журналистикаси
Туркистон ўлкасига подшо Россияси турли ҳарбий ва илмий
експедитсиялар юбориб, мавжуд аҳволни жиддий ўрганиш ва келажакда уни босиб олиш режасини Пётр И давридаёқ бошлаган эди. Россия империяси ўз мақсадини ХИХ асрнинг 40-йиллари охиридан бошлаб амалга ошира бошлади. Натижада ўлкада 1867-йилда Туркистон генерал-губернаторлигини тузди. Аввалига Қўқон хонлиги (1868й), Бухоро амирлиги (1873й), Хива хонлиги (1873 августида) Россия империясига тобелигини тан олишди. Подшо Россияси мустамлакачилигига қарши ўлкада озодлик кураши 1917-йилгача давом этди. Лекин барча қўзғалонлар ўта шафқатсизлик билан бостирилди. Жадидичилик ҳаракати ва унинг йирик намояндалари асосан йўқ қилинди. 1917-йилги Октябр инқилоби натижасида Россияда болшевиклар ҳукмронлиги мустабид режими ўматилди. 1920-йилга келиб Бухоро ва Хива хонлик тузумлари бутунлай ағдариб ташланди. 1924-йилда ўърта Осиё халқларининг миллий ҳудудий чегараланиши амалга оширилди. 1925-йилга келиб ъозбекистон Совет Сотсиалистик Республикаси ташкил этилди. Ўзбекистон энди мустабид Совет давлати таркибида фаолият юрита бошлади. Журналистика Туркистонда 1867-1917-йилгача бўлган даврда икки босқичда ривожланди. Биринчи босқич 1870-1905-йиллар орасида маҳаллий тилда ягона газета “Туркистон вилоятининг газети” бор эди холос. Иккинчи босқич 1906-1917-йиллари орасида эса ўзбек тилида мустақил даврий нашрлар пайдо боиди ва улар тез ривожлана бошлади. Аммо аввалига матбуот нашрлари Туркистондаги подшо маъмурияти томонидан ёпиб қўйилган б олса 1917-йилга келиб, шу йилларда ташкил этилган барча нашрлар, хусусан, “Натижа”, “Турк эли”, “Турон”, “Улуғ Туркистон”, “Ҳуррият”, “Ел байроги” газеталари “Юрт”, “Чаён” жумаллари ва бошқалар янги ҳукмрон мафкура етакчилари томонидан “аксилинқилобчи” ликда айбланиб, фаолиятлари тугатилди ва уларнинг молмулки партия-совет матбуоти фойдасига мусодара қилинди. Шу тариқа собиқ СССР таркиб топгач Оъзбекистонда ҳам янги сиёсий йўналишдаги газета ва журналлар чиқа бошлади. Унинг дастлабки намунаси рус тилида чоп этила бошлаган «Наша газета» эди. У 1917-йил апрелидан то 1919- йилгача шу номда, 1919-йил апрелидан «Известия» номида, 1922-йилдан « Туркестанская правда», 1924-йилдан эса ҳозиргача «Правда Востока» номида чиқиб келади. Ўзбек тилидаги миллий Совет матбуотининг тўнғичи “Иштирокиюн” (“Коммунист”) газетасидир. 1921-22 йилларда бу газета “Қизил байроқ”, 1922-24 йилларда “Туркистон”, 1924-1964 йилларда “Қизил ўзбекистон”. 1964-1991 - йилларда “Совет ўзбекистони” номларида нашр этилди. Ўзбекистон ССР ташкил этилгандан сўнг республикада кўплаб янги газета ва журналлар ташкил этилди. Турли қатламларга молжалланган республика миқёсида “Ёш Ленинчи”, “Камбағал деҳқон”, “Қизил Юлдуз”, “Батрак”, “Ишчи”, “Ленин учқуни” , “Маданий инқилоб” каби ў/.бcк газеталари ҳамда рус тилида «Комсомолец Востока», «Пионер Востока», «Узбекистанская правда», яҳудий тилида “Рўшнолик”, уйғур тилида “Қутулиш”, тожик тилида “Ҳақиқати ўзбекистон” газеталари нашр қилинди. Вилоятларда кейинчалик туманларда ҳам газеталар чоп
етилу бошлади Шу йилларда “Ер юзи”, “Янги й о Т ъ, “Маориф ва ўқитувчи”, “Аланга”, “Янги қишлоқ”, “Коммунист” каби журналлар ҳам чоп этилди. 30-чи йилларга келиб ўзбекистон матбуоти буткул сталинизм жарчисига айланди. Бу янги қатағон учун мафкуравий замин яратилгамдан далолат эди. Ялпи қатағон йилларда кўплаб ўзбек журналистикасига хизматлари синган ажойиб публитсист-журналистлар, муҳаррирлар Усмонхон эшонхўжаеву Чўлпон, Абдулла Қодирийю Зиё Саид, А ъзам Аюбову Файзулла Хўжаев, Акмал Икромову Қосим Сорокин, Қурбон Берегину Муҳаммад Ҳасанов, Моcмин Усмонову Маннон Рамз ва бошқалар халқ душманлари деб бадном қилинишди ва қатағон қурбонига айланишди. Иккинчи жаҳон уруши йилларида матбуот тармоғи бирмунча қисқарди, қатор газета ва журналлар вақтинча тўхтатилди. Урушдан кеймги даврда даври/ матбуот аста-секин ривожланиб борди. ! 1975-йилда О cзбекистонда 257 номда шундан оcзбек тилида 169 номда газета нашр этилган. Журналлар сони 134 тани ташкил қилди.
Даврий матбуотда касбий олий маълумот эгалари кўпайгани характерлидир. Чунки 1949-йили О cрта Осиё давлат университети (ҳозирги Ўзбекистон миллий университет)да, 1957-йили республика Олий партия мактаби қошида олий маълумотли жумалистлар тайёрлай-диган махсус бўлимлар очилди. 1967-йилда Тошкент давлат университети (ҳозирги Ўзбекистон миллий университети) мавжуд журналистика бўлими журналистика факултетига айлантирилди. Шуни эътироф этиш керакки, урушдан кейинги 20 йилдан ортиқ давр ичида компартия давлат устидан мутлоқ ҳукмрон боиган органга
айланди. 20-асрнинг 40-йиллари охири ва 50-йиллар бошида яна ялпи қирғин бошлангани ва бу асосан маданият ва фан арбобларига қарши қаратилгани матбуот ривожига салбий таъсир этди. Зиёлилардан Шукурулло, Саид Аҳмад, МиКзакалон Исмоилий, Шуҳрат, Мақсуд Шайхзода, Мирзакарим Осим, Ҳамид Сулаймон, Муҳиддин Қори Ёқубов, Тўхтасин Жалолов, Маҳмуд Муродов ва бошқалар “Советларга қарши миллатчилик фаолияти” олиб борганликда айбландилар ва ҳар бирлари 25 йилдан озодликдан маҳрум этилдилар. Фақат кейинчалик улар оқланди.
Ўша давр журналистикаси фаолияти тоиалигича партиявий назорат
остида бўлиб давлат сензураси фаол эди. Коммунистик мафкура синфчилик асосига қурилган бўлиб, бу ахборот соҳаси кўплаб нохушликларга олиб келганди. Шундан кейинги 15 йил ъозбекистонда ижтимоий-сиёсий инқирознинг кучайгани билан изоҳланади. Бу давр иқтисодий турғунлик даври деб номланди. Оcша даврдаги матбуот марказ топшириғига биноан “ўзбекистон СССРга боқиманда эканлиги ҳақидаги уйдирмани баланд овозда куйлади ва ниҳоят 1984-йилдаги ўзбекистон компартиясининг 16- пленуми ЎзССРда ўзбек халқини асоссиз бадном этиш компаниясини бошлаб берди. Тўғрироғи навбатдаги қатаг он амалга оширилди. Ўзбек халқи бадном этилиб, “пахта иши” га атайлаб сиёсий тус берилди ва у “ўзбеклар ишига”га айлантирилди. Матбуот ҳам шу ноғорага ўйнади. КПСС МК га бош котиб бўлиб сайланган М.С. Горбачев “қайта қуриш” сиёсатини бошлади. Бу ўтган ислоҳотлардан тубдан фарқ қилади. Бу қайта қуриш 1985-1990-йиллами ўз ичига олади. Бу даврда ошкоралик, демократияга қисман шароит яратилди. Бу ўзгариш даври ўзбек халқининг ўз мустақиллиги тўғрисидаги ғоялари ҳақида ўйлашга имконият туғдирди. 1989-йил 24 – мартда ўзбекистонда Президентлик бошқаруви жорий қилинди. 1991-йил 31- август куни ўзбекистон мустақил деб эълон қилинди. Шу билан 1917-1990 - йиллар орасида ҳукм сурган совет даври миллий журналистикаси ўз даврини яшаб бўлди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
