|
109
(лотинча ва арабча — баҳо бермоқ), шарҳ ҳамда бадиий
публитсистиканинг очерк, фелетон (франсузча - варақа), памфлет (инглизча
- танқидий асар) каби жанрлар киради. Маълумки бу жанрлар ҳажми ва жанр
талаблари билан ахборий жанрлардан ажралиб туради ва улар ҳаётни акс
еттирадилар. Бу жанрларда шу билан биргаликда илм-фан тадқиқоти усуллари -
фактларни солиштириш, умумлаштириш, хулосалар чиқариш каби анализ усули,
бадиий публитсистика жанрларида эса адабий-бадиий усуллар - образлилик,
жонлантириш, типиклаштириш, сюжет, композитсия кабилар кенг қоиланилади.
Бу усуллар ҳаёт воқеаларини чуқур таҳлил этишда ёрдам беради.
Журналистиканинг бу ижтимоий вазифаси м аиум ғояларни тарғиб этишда
ҳам муҳим ўрин тутади. Таҳлил ижтимоий вазифаси журналистдан ҳаётни
чуқур билишни, унинг у ёки бу соҳасига махсус ихтисослашишни талаб
қилади.
Таҳлил ижтимоий вазифаси ҳам журналистиканинг табиатидан келиб чиқувчи
унинг табиий хусусиятидир. Илло журналистика инсонга оламни билдириш, унинг
онгини ўстириш, ҳаётий ва ижтимоий тажрибасини ошириш учун хизмат
қилади. Аммо айрим тузум, ҳукмрон синф ва табақалар мазкур ижтимоий
вазифанинг бажарилишига ижобий ёки салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Масалан, коммунистик журналистика барча нарса ва ҳодисаларни фақат
коммунистик ғоялар нуқтаи назаридангина изоҳлагани бунга мисол б о иа
олади.
Мустақилликка эришган 0 ъзбекистон журналистикасида тасвир ижтимоий
вазифаси билан бир қаторда таҳлил ижтимоий вазифаси ҳам тобора такомиллашиб
бормоқда. Жумалистикамизнинг таҳлил ижтимоий вазифаси ҳам замонамизнинг
енг муҳим, долзарб масалаларини ёритишда, омманинг онгига мустақиллик,
тараққиёт ғояларини сингдиришда фаол хизмат қилмоқда. Журналистикамиз
оикам изда амалга оширилаётган улкан ижтимоий-сиёсий, иқтисодий,
маданий-маънавий ўзгаришларни амалга оширишда, истиқлол, ривожланиш
ғояланни оммага тушунтиришда, дунё воқеаларининг моҳиятини
англатишда кенг фаолият кўрсатмоқда.
0 ъзбекистоннинг биринчи Президенти И.А.Каримов мамлакатдаги
ижтимоий-сиёсий барқарорлик, жамият тараққиётини жадал суръатлар билан олиб
боришда журналистика, хусусан, оммавий ахборот воситаларининг ролига катта
баҳо берган эди. Журналистиканинг таҳлил ижтимоий вазифаси иқтисодий
ислоҳотламинг тараққиётдаги роли ва аҳараиятини чуқур тушунтириш билан
бирликда маънавиятимизнинг тикланиши ва кишилар онгидан чуқур жой
олишини таъминлашда ҳам беқиёс хизмат қилмоқда. Биз мустақиллик
журналистикасининг таҳлил ижтимоий вазифаси кўрсатган фаолият натижасида
ўзлигимизни танидик, ўз тилимиз, маданиятимиз, тарихимизни билдик,
келажагимизнинг улкан ва порлоқ режаларига эга боидик. Бу газеталаримиз,
журналларимиз, радио ва телекўрсатувларимизнинг доимий равишда олиб
бораётган таҳлил ижтимоий вазифаси натижасидир. Журналистика ҳаётдаги факт,
ҳодиса ва воқеаларни бемалол, монеликларсиз, умуминсоний нуқтаи
назардан, холис, илмий-обектив таҳлил қилар экан, унинг ҳаётга таъсири ҳам
шунчалик ортади. 0 ъзбек журналистикаси ана шу йўлдан бормоқда. Бу
ижтимоий вазифани яхши билиш, унга тайёр болиш ҳар бир болажак
журналистнинг бурчи ва вазифасидир.
Журналистика ижтимоий ҳаёт воқеаларини тасвирлаб ва уни таҳлил этибгина
қолмасдан ижтимоий ҳаётга бевосита таъсир ҳам қилиши керак.
Жумалистиканинг бу хусусияти унинг ижтимоий вазифаларидаги учинчи
қиррани, яъни таъсир ижтимоий вазифасини белгилаб беради. Яъни журналистика
ижтимоий онг кўриниши сифатида ижтимоий борлиқни тасвирлаб, уни билиб, тадқиқ
етиш билан чекланмасдан унга қайтадан таъсир
ҳам кўрсатиши лозим. Уло журналистика материаллари ёзилиб, босилиб,
ўқилиб, эшитилиб, кўрилибгина қолмасдан ҳаётда ўзгариш ҳам ясаши
керак.
Жумалистиканинг таъсир ижтимоий вазифаси унинг тасвир ва таҳлил ижтимоий
вазифалари билан чамбарчас богииқдир, яъни у мазкур икки ижтимоий
вазифанинг мантиқий давоми ҳисобланади. Қайси журналистика нашри,
оммавий ахборот воситалари ҳаётни кенг, холис ва керакли даражада ёритса,
худди шу тарзда чуқур таҳлил қилса унинг та ъсири ҳам етарли даражада
бўлади. Аксинча, ҳаёт саёз, бир ёқлама, шунеҳаки, мажбуран
ёритилса, таҳлил ҳам юзаки б оиса таъсир ҳам шунга яраша бўлади
Жумалистиканинг ҳаётга таъсири икки хил: бевосита .ва билвосита боиади.
Бевосита таъсир ҳаёт воқеаларининг тасвири таҳлил орқали (Вқувчилар онгига,
ҳис-тувғуларига таъсир кўрсатишдир. Бу ҳолат журналистика материалларининг
таъсирчанлиги, муҳимлиги, қизиқарлилиги, факти, тузилиши, маҳорат билан
ёзилганлиги натижаси. Бу эса, тасвир ва таҳлил ижтимоий вазифаларининг етарли
111
бажарилишидан келиб чиқади. Журналистиканинг таъсир ижтимоий вазифасини
бажаришда жамоатчилик фикрини шакллантириш асосий ўрин тутади.
Жамоатчилик фикри — журналистиканинг ва унинг асоси боМмиш
публитсистиканинг бош масаласидир. Журналистиканинг ҳаётга билвосита
таъсири эса журналистика материалларининг самарадорлиги, яъни натижа бериши
билан оичанади. Яъни журналистикада кўтарилган бирорта муаммо ҳал
етилса, танқидий чиқишлар ўз самарасини берса, қонун чиқарувчи, ижро
етувчи ва суд ҳокимияти аралашуви натижасида ҳаётга татбиқ этилса ана
шу ижтимоий вазифа бажарилган бўлади. Ҳаётга билвосита таъсир этишда
журналистика нашрларининг, жумалистларнинг ташкилотчиликлари ҳам асосий рол
ўйнайди.
Журналистиканинг тасвир, таҳлил ва таъсир ижтимоий вазифалари журналистика
фаолиятининг ўзагини ташкил этади. Улар бир-бирлари билан узвий бирликда
доимо такомиллашиб борадилар. Шу билан биргаликда журналистиканинг
маданий-маърифий, кишига завқ бериш, дам олдириш, турли хизматлар
кўрсатиш (реклама ва эионлар) каби ижтимоий вазифалари ҳам мавжуд. Бу
ижтимоий вазифалар ҳам бош ижтимоий вазифалардан келиб чиқади ҳамда
уларни тоидиради.
Журналистиканинг ижтимоий вазифалари ҳаёт билан биргаликда тараққий
етиб, такомиллашиб, янгидан-янги қирраларга эга бўлиб бораверади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
