H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Sirt  qavatining  umumiy  tavsifi.  Suyuq  yoki  qattiq  jismlardan  iborat 

sistemalardagina fazalararo sirtlar mavjud bo’la oladi. Suyuq yoki qattiq gomogen 

fazalarning ichki tuzilishi o’zgarishi bilan sirt qavat shakli va xossalari o’zgaradi. 

Suyuqlik  molekulalari  doimo  harakatda  bo’lgani  uchun  bug’  bosimi  paydo 

bo’lib,  sirtda  bug’lanish,  kondensatlanish    kabi  hodisalar  to’xtovsiz  sodir  bo’lib 

turadi; binobarin, suyuqlik sirti doimo yangilanib turadi.  

Molekulalararo  kuchlari  mavjud  bo’lganligi  uchun  suyuqlik  ma’lum 

qalinlikda  sirt  hosil  qilib  turadi.  Suyuqlik  sirt  qavatining  ichki  chegarasi  sirtidan 

---

 

49 

boshlab suyuqlikning hajmidagi tuzilishi boshlanadigan chuqurlikka qadar davom 

etadi.  Sirt  qavatning    qalinligi  bir  necha  molekula  diametrlari  kattaligiga  teng. 

Suyuqlik molekulalari doimo harakatda  bo’lganligi uchun  suyuqlikning sirt qavati 

ekvipotensial,  ya’ni  sirtdagi  barcha  nuqtalar  birdek  potensial  energiyaga  ega 

bo’ladi. 

Qattiq jism sirti dastlab qanday shaklda hosil bo’lgan bo’lsa, uzoq vaqt o’sha 

shaklda  qoladi.  Uning  zarrachalari  faqat  u  qadar  sezilarli  bo’lmagan    tebranma 

harakat qilishlari  sababli, qattiq jism   sirti g’adir-budir bo’ladi va uzoq vaqt o’z 

shaklini  saqlab  qoladi.  Qattiq  jism  sirti  ekvipotensiallik  xossani  namoyon  qila 

olmaydi. Binobarin, qattiq va suyuq fazalar orasidagi sirtning shakli asosan qattiq 

jism  shakliga  bog’liq  bo’ladi.  Suyuqlik-suyuqlik  (ikkita  suyuqlik)  orasidagi  sirt 

qavat  ikki  qismdan  iborat:  uning  bir  qismi  birinchi  suyuqlikda,  ikkinchisi  esa 

ikkinchi suyuqlikda bo’ladi. 

Qattiq  jismlarda  solishtirma  sirtning  qiymati  uning  disperslik  darajasiga  

to’g’ri  proporsionaldir;  disperslik  darajasining  oshishi  bilan  qattiq  moddaning 

solishtirma  sirti  shuncha  oshadi.  Buni  1-jadvaldan  ko’rish  mumkin.  Bu  jadvalda 

1sm

3

 qattiq moddaning kublarga maydalanganda shu modda solishtirma  sirtining 

o’zgarishi ko’rsatilgan.  

1-jadval