Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-расм. Рағбатларни синфлашуви
29
 
29
П.Ильин.Мотивация и мотивы. Учебное пособие,-Спб:Питер, 2011.56 стр. 
Рағбатлар 
Узлуксиз 
Дискретли
Узоқ 
муддатли 
Ўрта 
муддатли 
Қисқа 
муддатли 
Ижтимоий 
Жамоа 
Шахсий 
Нуфузли 
Рағбатлан-
тирувчи 
Универсал
Инветисияли 
исътемолли 
Исътемолли
Инвестицияли
Махсус
Амал қилиш 
даври бойич 
Қўлланиш 
сохаси бойича 
Йўналлиш 
бўйича
Гуруҳлар 
бойича
Функцияли 
мақсад 
бўйича 
Меҳнат шароити, иш жойини ташкил етилиши
Иш ҳақи, мукофотлар, рағбатлантирувчи қўшимча 
тўловлар, мулкдан даромад
Меҳнат шароити, иш ҳақига устама тўловлар 
(касбий маҳорат ва малакасини оширгани учун ва 
ҳкз) 
Иш ҳақини юксак даражаси, фойдага шериклик, 
ижтимоий таминот
Иш ҳақи, мукофотни, касб маҳорати учун устама 
толовларни ошириш 
Аниқ тизим бўйича иш ҳақи, имтиёзли аксия, 
фойдага шериклик
Ҳодимнинг жами даромади
Иш ҳақи жамғармасини ташкил етиш ва тақсимлаш, 
фойдага шериклик 
Миллий даромад отиши 
Бир маротабали мукофот 
Иш ҳақи, фойдани асосан жорий истеъмол учун 
сарфлаш 
Дивидендлар 
иш 
ҳақи 
ишлаб 
чиқаришни 
ривожлантиришга инветисиялар келажакда фойда ва 
иш ҳақи 
Иш ҳақи жамғармаси ва фойда келажакда ишлаб 
чиқаришни ривожлантиришга инветисия сифатида 
йўналтириш 
Пул тўланмайдиган рағбатлантиришлар 
Пул билан рағбатлантиришнингбарча услублари

---

188 
-Ахлоқий функция.У меҳнатни рағбатлантириш, фаол ҳаётий позицияни, 
жамиятда соғлом ахлоқий-ижтимоий муҳитни шакллантиради. Бунда 
рағбатлантириш тизимини анъаналар ва тарихий тажрибани ҳисобгаолган 
ҳолда шакллантириш катта аҳамиятга ега.
-Ижтимоий функция. У жамиятнинг ижтимоий тизимини даромадлар-
нинг турли даражасини ҳисобга олган ҳолда шакллантириш билан 
таъминланади. Ушбу даромадлар еса рағбатлантириш омилларининг турли 
инсонларга таъсирига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Умуман олганда эҳтиёж-
ларни шакллантириш пировард даражада шахсни ривожлантириш, жамиятда 
меҳнатни ташкил етиш ва рағбатлантиришга боғлиқлиги яхши маълум. 
-Комплектлилик - ахлоқий ва моддий, жамоа ва шахсий рағбатлар 
муштараклигини англатади. Персонални бошқаришга ёндашувлар, компания ёки 
фирма тажрибаси ва анъаналарига боғлиқдир. Комплектлик аксилрағбатлар 
(антистимуллар) мавжуд бўлишини ҳам тақозо етади. 
Инсон меҳнат фаолиятига киришар екан, унда ёшлигидан егаллаган 
муайян қадриятлар, тамойиллар мавжуд бўлиб, уларга оила ва мактабда асос 
солинган бўлади. Шу даврларда меҳнатга қадрият сифатидаги муносабатлар, 
шахснинг меҳнат сифатлари - меҳнацеварлиги, масъулият, интизомлилик, 
ташаббускорлик ва бошқа хислатлари шакллана бошлайди ва меҳнат 
кўникмалари ҳосил қилинади. 
Қизиқтириш таркибини тушуниш менежерларга ходимларнинг қайси 
бирларини мақсадга еришиш учун ўз-ўзларини қизиқтира олишлари, 
қайсилари учун еса ташқи таъсир талаб қилинишини фарқлай олишларига 
имкон беради.Амалда ички - интроверт ва ташқи - екстровертқизиқтиришлар 
ўртасида аниқ чегара бўлмайди. Баъзи ҳолларда ички, бошқа ҳолларда 
ташқи, яна бир вазиятда ҳар икки тур қизиқтиришга дуч келинади.Фақат 
персоналга самарали раҳбарлик қилиш учун қизиқтиришнинг ушбу турлари 
мавжуд еканлигини билиш даркор. 
Қизиқтириш (мотив) сабаблари даражасига кўра кўп ёки кам бўлиб, 
шахсий қизиқтириш ва гуруҳий қизиқтиришга бўлинади. 

---

189 
Шахсий қизиқтириш қуйидагилар: ўзини намоён етиш мақсади, мавқе, 
нуфуз, ғурур, алоқа қилишга, ўзаро тенглик асосида муносабат ўрнатишга 
ентилиш, барқарорлика интилиш, таваккалчиликдан ҳимояланиш кабилар 
иккиламчи эҳтиёжлар таркибига киради. 
Физиологик эҳтиёжлар: сувга ташналик, очлик, нафас олишкийим-кечак 
ва ҳ.к.бирламчи эҳтиёжлар таркибига киради. 
Гуруҳий қизиқтириш қуйидагилар : жамоа учун фахрланиш, гуруҳий 
такаббурлик, жавобгарлик руҳи, рақобатда ғалабага еришишга интилиш, 
гуруҳий муҳит, гуруҳий нафрат, гуруҳий қизиқишлар, йетакчиларга ергашиш 
ҳамфикрлик, жамоанинг ташкил етилиши Манфаатларнинг мослиги, босим, 
иккиламчи гуруҳлар ва ҳоказолар . 
Шахсий қизиқишлар инсон бажариши керак бўлган ишга тўла-тўкис мос 
бўлиши мақсадга мувофиқдир. Жумладан, инсонни самарали меҳнат 
қилишга қуйидаги асосий қизиқишлар ундайди: касбга қизиқиш, иложи 
борича кўпроқ моддий рағбат олишга интилиш; 
ходим бажараётган ишининг уни бу иш моддий жиҳатдан унча 
қизиқтирмаса ҳам муҳимлиги ва зарурлигини англаб етиши.Шахс учун бирор 
нарса етишмаса, у шу эҳтиёжни қондиришга қаратилган аниқ мақсадли 
ҳаракатлар қилади. Шунинг учун эҳтиёжлар инсонни фаоллаштирувчи манба 
вазифасини ўтайди. Ҳозирги даврда инсоннинг меҳнат фаолияти билан 
шуғулланишга қизиқиши сабаблари анча мураккаб, одатда уларни тушуниб 
йетиш қийин, демакки бу қизиқишга таъсир ўтказиш ҳам осон эмас.