Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

2-жадвал 
Даромадлар ва харажатларнинг мувофиқ келиш тамойили 
Фойда олишнинг вақт тархи (схемаси) 
Харажат элементи бўлиши шарт 
Келгуси иқтисодий манфаат
Активлар қисмида ҳисобга олиган 
Мавжуд иқтисодий манфаат ёки аниқлаш 
мураккаб бўлган манфаат 
Ҳаражат қисмида ҳисобга олинган 
Ҳеч қандай иқтисодий манфаат йўқ 
Зарарлар қисмида ҳисобга олинган 
Бизга маълумки, ҳисобда соф фойдани ҳисоблаш тамойили ҳамда 
ҳаражатлар ва даромадларнинг мувофиқ келиш тамойилини бир вақтда 
қўллаган ҳолда ҳисобланади.
Номоддий активлар субъект учун даромад келтирувчи узоқ муддатли 
активлар деб тан олинганда эса, бу тамойилга асосан уларни сотиб олишда 
маълум бир харажатларни амалга оширади. Демак, қилинган ҳаражатлар 
номоддий активлардан олинаётган даромадлар билан мувофиқ келиши керак. 
Лекин шуни таъкидлаб ўтиш керакки, номоддий активлардан фойдаланиш 
туфайли келгусида олиниши мумкин бўлган фойда миқдорига нисбатан 
ноаниқлик даражаси юқори бўлади. 
Ўзбекистон Республикасида иқтисодий ислоҳатларнинг амалга 
оширилиши бухгалтерия ҳисоби ва таҳлил тизимини жаҳон стандартларига 
мослаштириш натижасида унинг янги объекти бўлган номоддий активлар-
нинг пайдо бўлиши, уларга қўйилган маблағлар маълум даражада самара 
бериши кераклигини кўрсатади. Шу туфайли у ҳам таҳлилнинг объектига 
айланди. Номоддий активларни баҳолаш натижасига таъсир этувчи асосий 
омилларидан бири, улардан фойдаланишга доир ҳуқуқларнинг таҳлили 
ҳисобланади.Бундай активларни ашёвий кўринишга эга бўлмаганлиги уларни 
фақат қиймат (пул кўринишида) кўрсатгичида ҳисобга олиш ва шу 
маълумотлар асосида таҳлил қилиш мумкин. Номоддий активларнинг 
қиймати эгасига узоқ муддатли ҳуқуқ ва устунликларни беришда намоён 
бўлади. 
Номоддий активларни қиймат кўрсатгичида баҳолаш бухгалтерия 
ҳисоби ва ҳисоботида олиб борилади. “Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот” 

---

161 
деб номланган 1-сонли бухгалтерия ҳисоби миллий стандартининг 77-
бандига асосан, хўжалик юритувчи субъектларнинг бухгалтерия балансида 
номоддий активларни асосий унсурлари сифатида баҳоланади. 
Молиявий ҳолат таҳлилини ташкил этишда номоддий активларнинг 
ҳолати, улардан самарали фойдаланишда тегишли ахборотлар билан 
таъминланиши ва мулклардан самарали фойдаланиш кўрсатгичларини 
ҳисоблаш муҳим аҳамиятга эгадир. Шу сабабли таҳлил қилишда ушбу 
кўрсатгичларни таққослаш орқали корхона фаолиятига баҳо берилади.