Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

4.2. Бошқарув фаолиятида ташкилий тузилмаларнинг афзалликлари 
ҳамда камчиликлари 
Ташкилот бўлинмалараро алоқа кўринишига қараб, ташкилий тузилмани 
қуйидагиларга ажратиш мумкин: чизиқли, функционал, чизиқли – 
функционал (штабли) ва матрисали. 
Бошқарувнинг чизиқли ташкилий тузилмаси. Бу бошқарувнинг содда, 
оддий бошқарув тузилмаси. У шу билан характерланадики, ҳар бир тузилма 
бўлинмалари бошида ҳамма ваколатларга ега бўлган ва ўзига бўйсинувчилар 
учун якка хокимлик хислатига эга бўлиб, ўз қўлида бошқарув функсиясини 
мужассамлаштира оладиган раҳбар – яккахоким бўлади. 
Чизиқли бошқарувда ҳар бир звено ва ҳар бир бўйсунувчи битта 
раҳбарга ега бўлиб, у орқали ягона канал орқали бошқарувнинг ҳамма 
команда (кўрсатма) лари ўтади. Ушбу ҳолатда бошқарувчилик звенолари 
раҳбар фаолиятининг ҳамма натижаларига жавоб беради. Чунки уларнинг 
ҳар бири ҳамма иш кўринишларини бажариб, мавжуд объект бошқарувига 
боғлиқ бўлган қарорларни ишлаб чиқади ва қабул қилади. Чизиқли бошқарув 
тузилмаси фаолиятини баҳолаш учбурчак кўринишига ега. Чизиқли 
бошқарув тузилмасида қарорлар “тепадан пастга” занжирида юборилиб, 
бошқарувнинг қуйи звеноси раҳбари ундан юқори поғонадаги раҳбарга 
бўйсунади, шу туфайли ўзига хос мавжуд ташкилот раҳбарлар иерархияси 
вужудга келади (масалан, сексия мудири, бўлим бошлиғИ, магазине 
директори ёки участка устаси (мастери), муҳандис, сех бошлиғи, корхона 
директори).

---

55 
 
2-расм. Натижа – учбурчак тамойили бўйича бошқарувнинг чизиқли 
тузилма схемаси
5
. 
Шу тарзда якка хокимлик тамойили амалга оширилади. Унинг мазмуни 
шундан иборатки, бўйсунувчилар фақат битта раҳбар фармойишини 
бажаришади. Бошқарув юқори органи бўлинма бошлиқларисиз иш 
бажарувчиларга у ёки бу афрмойиш бера олмайдилар, чунки бошқа бошлиқ 
“менинг” бошлиғим бошқарувнинг чизиқли тузилмасини қуйидагича 
ифодалаш мумкин.