Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

СЮ = солиқлар ва тўловлар/маҳсулот сотиш ҳажми х 100 % 
Бу ерда: 
СЮ-хўжалик юритувчи субъектларда солиқ юки.  
Бу усулда солиқ юкини ҳисоблаш хўжалик субъектларида солиқ юкини 
анча фоизли пунктга камайтириб кўрсатади ва натижада ушбу субъектлар 
фаолияти нотўғри баҳоланиб, бир қанча иқтисодий қийинчиликлар келтириб 
чиқаради. 
Яъни 
давлатнинг 
ушбу 
соҳа 
билан 
шуғулланувчи 
ташкилотларининг маълумотларига таяниб давлат бюджет дастурини тузади 
ва унга асосланиб иш куради. Натижада солиқ юки янада оғирлашиши 
мумкин.
Шунингдек, солиқларнинг абсолют ва нисбий солиқ юкларини фарқлаш 
мумкин. Абсолют солиқ юки – корхоналардаги солиқ ва ижтимоий суғурта 
бадаллари юкини ифодалаб, улар бюджет ва бюджетдан ташқари фондларга 
ўтказилади, хўжалик субъектлари солиқ мажбуриятларининг абсолют 
миқдоридир. Нисбий солиқ юки абсолют миқдорнинг янгидан яратилган 

---

326 
қийматига нисбати деб ифодаланади ва қуйидаги формула орқали 
аниқланади: 
Бу ерда: 
Дн - хўжалик юритувчи субъектлардаги нисбий солиқ юки;
СТ - солиқ тўловлари
ИА - ижтимоий эҳтиёжларга ажратма
ЯЯҚ - янгидан яратилган қиймат.
Шунингдек, бошқа услубиётга кўра корхоналарда солиқ юкини 
ҳисоблаш учун қуйидагича, яъни: 
 
 
Бунда, СЮк-солиқ юкининг миқдори;
Бс-жами тўланувчи солиқ суммаси;
Мт-жами тўланувчи мажбурий тўловлар суммаси;
ИХ-иш ҳақи харажатлари;
СФ-соф фойда усулидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Мазкур формула асосида солиқ юкини ҳисоблашнинг ютуқ томони 
шундаки, солиқ юкини ҳисоблаш жараёни содда бўлиб, оддий тадбиркор 
учун ҳам тушунарли ҳисобланади. Бу эса, солиқ тўловларини доимий таҳлил 
қилиб бориши, солиқ тўловларини бошқариш, бошқа фаолият турларида 
мавжуд бўлган солиқ юклари даражаси билан таққослаш жараёнларини 
енгиллаштиради. Энг муҳими корхона томонидан тўланувчи барча солиқлар 
ва бошқа мажбурий тўловларни оғирлик даражасини тўлиқ қамраб олади.
Юқорида эътироф этилган солиқ юки кўрсаткичини ҳисоблаш 
методларининг моделлари 1-жадвалда умумлаштирилди. 
Амалиётда солиқ юкини аниқлашда барча солиқлар ва бошқа мажбурий 
тўловлар суммасининг йиғиндисини олишиб, солиқ юки оғир бўлди