Х. М. Шеннаев Т. М. Баймуратов суғурта иши ўҚув қЎлланма

Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1. Суғурта муносабатларини ҳуқуқий тартибга солишнинг зарурлигини 
гапириб беринг? 
2. Суғуртада фуқаровий-ҳуқуқий муносабатлар қандай шаклланади? 
3. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда суғурта 
шартномасининг ўрни нимада? 
4. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексида суғурта 
муносабатлари ҳақида нималар дейилган? 
5. Суғурта ташкилотлари ўртасида қайси ҳолатларда фуқаролик-
ҳуқуқий муносабатлар шаклланиши мумкин? 
6. Суғурта ҳуқуқи деганда нимани тушунасиз? 
7. “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни 
қачон қабул қилинган? 
8. “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси 
Қонунида суғурталовчилар қайси давлат органида давлат рўйхатига 
олиниши назарда тутилган? 
9. Суғурта фаолиятини тартибга солишга қаратилган яна қандай 
қонунчилик ҳужжатларини биласиз? 
10. Махсус ваколатли давлат органи суғурта фаолиятини қайси 
жиҳатларини тартибга солиб боради? 
6-мавзу: Суғурта ташкилотларининг ташкилий-ҳуқуқий 
шакллари 
1. Суғурта соҳасида давлат монополиясининг тугатилиши. 
2. Акциядорлик шаклидаги суғурта ташкилотларининг ўзига хос 
хусусиятлари. 
3. Хусусий ва бошқа мулк шаклидаги суғурта ташкилотлари. 
Суғурта 
соҳасида 
давлат 
монополиясининг тугатилиши. 
1991 йил ноябрь ойида “Мол-
мулкларни давлат таассаруфидан” 

---

44 
чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида» қонуннинг қабул қилиниши 
билан Ўзбекистон Республикасида кенг миқёсда давлатга тегишли бўлган 
корхоналарни ижарага топшириш, уларни акциядорлик жамиятларига 
айлантириш жараёни бошланди. Иқтисодий ислоҳотлар кучли ижтимоий 
сиёсатни уйғунлаштириш орқали босқичма-босқич амалга оширилди. 
Маълумки, илгари ҳамма корхоналар давлатнинг ихтиёрида 
бўлганлиги туфайли, уларни ҳар хил нохуш ҳодисалардан суғурта қилишга 
эҳтиёж бўлмаган. Сабаби, ушбу корхоналарга суғурта ҳодисалари 
натижасида зарар етказилса, бу зарарлар давлат маблағлари ҳисобидан 
бемалол қопланаверар эди. Аммо, юқорида таъкидлаганимиздек, мол-
мулкларни давлат ихтиёридан чиқариш ва хусусийлаштириш натижасида 
секторида ўн минглаб корхоналарни пайдо бўлиши, ўз-ўзидан суғурта 
хизматларига бўлган талабни сезиларли равишда оширди. Негаки, илгариги 
тажрибадан фарқли ўлароқ, нодавлат секторидаги корхоналар стихияли 
ҳодисалар туфайли зарар кўрганда, бу зарарлар давлат бюджети маблағлари 
ҳисобидан қопланмайди. 
Юқорида баён этилганларга қўшимча равишда таъкидлаш лозимки, 
амалга оширилган иқтисодий ислоҳотлар суғурта тизимини тубдан 
ўзгартириб юборди. Давлат суғурта ташкилотларига рақобатбардош 
хусусий секторда мустақил суғурта компаниялари вужудга кела бошлади. 
Бу шубҳасиз, уларнинг фаолиятини тартибга соладиган махсус қонун қабул 
қилишни талаб этди. 1993 йилнинг 6 майида Ўзбекистон Реcпубликаси 
Олий Кенгаши (ҳозирги Олий Мажлис) «Суғурта тўғрисида» қонун қабул 
қилди. Ушбу қонун суғуртани ривожлантиришнинг, суғурта бозорини 
шакллантиришнинг ҳуқуқий асосларини, республикани ижтимоий-
иқтисодий ривожлантиришда суғуртанинг мавқеи ва ўрнини белгилаб 
беради, фуқаролар ва юридик шахсларнинг суғурта хизматларига бўлган 
талаблари тўлиқроқ қондирилишини кафолатлайди, суғурта муносабатлари 
барча 
иштирокчиларининг 
манфаатлари 
ҳимоя 
қилиниши 
ва 
мажбуриятларига риоя этилишини таъминлайди. Шуниси диққатга 
сазоварки, мазкур қонунда давлат суғуртасининг монополиясига барҳам 
берилди. Бошқача сўз билан ифодалаганда, давлат суғурта ташкилотлари ва 
нодавлат суғурта ташкилотлари учун тенг шароитлар яратилди.
1993-1994 йилларда нодавлат суғурта ташкилотлари ичида энг кўп 
суғурта операцияларини амалга оширган ҳамда энг дастлабки нодавлат 
секторидаги суғурта компанияларидан бири – «АРК суғурта гуруҳи»дир. Бу 
компания илк марта 1991 йилнинг 21 февралида «АСТРОВАЗ» номи билан 

---

45 
россиялик ҳамкорлар ёрдамида ташкил этилди. 1992 йилнинг январь ойида 
Россиялик ҳамкорлар таъсисчилар сафидан чиқарилди. Шу йилнинг 24 
июнида «АСТРОВАЗ» ёпиқ турдаги акциядорлик жамиятига айлантирилди.
«АРК суғурта гуруҳи» билан бир қаторда 1992-1994 йилларда 
«Умид» осиё суғурта компанияси ҳам нисбатан фаол суғурта қилиш 
ишларини амалга оширдилар. Бу компаниянинг асосий таъсисчилари 
Ўзбекистон Республикаси хом-ашё биржаси ва Покистон Ислом 
Республикасидан бўлган ҳамкорлардир. Ушбу компания дастлаб, экспорт-
импорт юкларини, транспорт воситаларини суғурталашга ихтисослашган 
бўлса, кейинчалик кредит рискларини суғурталаш билан шуғулланган.