Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 

---

302 
27-§. Метанолдан формальдегид олиш 
Формальдегпд атмосфера босими остида —19°С да суюкланади, сув билан 
гидрат ҳосил қилади, молекуласидаги иккита водород атоми билан боғланган 
карбонил группа ҳисобига реакцияга жуда яхши киришади, осон полимерланади 
(таркибида ҳажмига кўра 40% формальдегид бор эритмага чуқур 
полимерланишининг олдини олиш мақсадида озроқ метанол қўшилади). 
Формальдегид 
заҳарли 
(уруғларни 
дорилаш 
ва 
сабзавотхона 
ҳамда 
дезинфикциялаш учун ишлатилади). 
Метанол билан ҳаво аралашмаси мис (симтўр ҳолидаги) ѐки кумуш (пемзага 
шимдирилган) катализатор иштирокида тахмнинан формальдегид ҳосил бўлади: 
2СН
3
ОН + О
2

2НСНО + 2Н
2
О + Q (1) 
1 моль оксидланган метанолдан 156 кЖ иссиқлик ажралиб чиқади. 
Метан билан ҳаво аралашмаси портлашининг энг қуйи чегараси 5%, энг 
юқориси 15% бўлгани учун реакцияни жуда мўл микдор ҳаво билан ўтказишга 
тўғри келади, бу эса маҳсулот ажралиб чиқиниши осонлаштиради. 
Метанол ҳавосиз жойда қиздирилганда у дегидратланади: 
СН
3
ОН 

НСНО + Н
2
-Q (2) 
1 моль, метанол реакцияга киришганда 85,2 кЖ иссиқлик ютилади. (2) 
реакцияда ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдори (2) реакция учун етадиган 
микдорда бўлиши учун метанолни етарли миқдор ҳаво билан аралаштириш, 
иккала реакцияни бирга олиб бориш мумкин. 
Процесс автотермик бориши учун (иссиқликнинг атмосферага чиқиб 
кетишини ҳисобга (олмаганда) метанолнинг қанча қисми (1) ва (2) реакциялар 
бўйича оксидланиши кераклигини ҳисобланг. Жавобингизни амалда олинган 
маълумотлар билан таққослаш биринчи реакцияда 55%, иккинчи реакцияда 45% 
метанол дегидратланади. Бундай аралашма портлаш учун хавфлими? Ушбу 
аралашмадан метанолнинг процент микдорини ҳисобланг ва портловчанлик 
ҳақидаги маълумотлар билан такқосланг. 
Бу ва бошқа реакциялар қўшимча реакциялар: дегидратланиш, гидратланиш 
ва анча куп оксидланиш билан бир вақтда боради: СО
2
, СО, Н
2
О, Н
2
, СН
4
ва 

---

303 
бошқалар ҳосил бўлади. Иккала реакцияни бир вақтда олиб бориб, фақат 
формальдегиднинг концентрацияси юқори бўлган газгина ҳосил қилинмайди, 
балки қўшимча маҳсулотлар, хусусан, метанолнинг тўла оксидланиш 
маҳсулотлари хосил бўлиши ҳам камайтирилади. Ҳар қандай мураккаб реакция 
учун бўлганидек, маҳсулот маълум ҳароратларда ва бирикиш вақтида 600°С га 
яқин ҳароратда 0,01 сек. давомида максимал даражада ҳосил бўлади. Босим 
оширилганда маҳсулот ҳосил бўлиши камаяди, чунки (2) реакциянинг мувозанати 
чапга силжийди. Бундай шароитларда ҳосил бўладиган формальдегид миқдори 
90% га тенг (89-расм).