|
1995-yilning 6- mayida 0‘zbekiston Oliy Majlisi «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risidagi qonunga o‘zgartirish kiritadi. Unda shunday deyiladi:
1- moddadagi «31 harf va 1 ta tutuq belgisi (apostrof)» dan so‘zlari «26 ta harf va 3 ta harflar birikmasi» so‘zlari bilan almashtirilsin.
Cc, harflari mustaqil belgi sifatida alifbodan chiqarilsin.
Öö harfi 0‘o‘ shaklida, Gg harfi G‘g‘ shaklida, $§ harfi Sh sh shaklida, harfi Ch ch shaklida, Nn harfi Ng ng shaklida, Q harf belgisi q shaklida ifodalansin.
Aa, li, Gg, G‘g‘, Qq, 0‘o‘, Zz harflari va Ch ch harflari birik-
masining yozma shakli tegishlicha Ma äi rfø Q^ öö Zz Ck cX tarzida ifodalansin.
0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
KARIMOV.
129
Shunday qilib, lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosining o'zgar- tirilgan yangi varianti quyidagi ko'rinishda tasdiqlandi:
Bosnia
|
Yozma
|
Harf
nomi
|
Kiril.
harflar
|
Bosnia
|
Yozma
|
Harf
nomi
|
Kiril.
harflar
|
A a
|
$4 a
|
a
|
A
|
Qq
|
Qf
|
qe
|
K
|
Bb
|
36
|
be
|
li
|
Rr
|
3z
|
er
|
P
|
Dd
|
Dd
|
de
|
iï
|
Ss
|
<$s
|
es
|
C
|
Ee
|
Se
|
e
|
3
|
Tt
|
Tt
|
tc
|
T
|
Ff
|
*f
|
ef
|
cl>
|
Uu
|
U.U.
|
u
|
y
|
Gg
|
9f
|
ge
|
r
|
Vv
|
Vu
|
ve
|
B
|
Hh
|
ya
|
he
|
A
|
Xx
|
JOoc
|
xe
|
X
|
li
|
cfl
|
i
|
H
|
Vy
|
3>
|
ye
|
ft
|
•Ij
|
%
|
je
|
zK
|
Zz
|
Zz
|
ze
|
3
|
Kk
|
X4
|
ke
|
K
|
0‘ o'
|
Öö
|
0‘
|
y
|
El
|
Xf
|
el
|
J1
|
G' g‘
|
if
|
g'e
|
F
|
Mm
|
|
em
|
M
|
Sh sh
|
s-6
|
she
|
1X1
|
Nn
|
<441
|
en
|
H
|
Ch ch
|
Ck c /t
|
che
|
*ï
|
Oo
|
Oo
|
0
|
0
|
Ng ng
|
Hf
|
nge
|
IIT
|
Pp
|
3p
|
pe
|
n
|
|
|
|
|
9 — Hozirgi o'zbek adabiy tili
1995- yilning 24-avgustida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 339- sonli qarori bilan lotin grafikasi asosidagi yangi o'zbek yozuvining asosiy imlo qoidalari ham tasdiqlanadi. (137)
Yuqorida keltirilgan qonunni amalga kiritish bo‘yicha qabul qilingan qarorda (Qarang: O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995- yil, Nq6, 120- modda) ko'rsatilishicha, o'zgartirilgan yangi alifboga to'la o'tish muddati 2005- yilning I - sentabriga qadar uzaytiriladi [136],
yilning 30- aprelida 0‘zbekiston Respublikasining «... ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida» gi Qonuni qabul qilinadi. Unga ko'ra lotin o'zbek yozuviga to'la o'tish muddati
yilning 1- sentabridan 2010- yilning 1- sentabrigacha ko'chiriladi, , shu tariqa O'zbekistonda ma’lum muddat ichida (1995—2010- yillar orasida)
o'ziga xos yangi vaziyat — ikki yozuvlilik holati yuzaga keltiriladi.
Tekshirish savollari
O'zbek xalqi XX asrda qanday yozuvlardan foydalangan?
Arab grafikasi asosidagi eski o'zbek yozuviga qaysi yillarda qanday o'zgartirishlar kiritilgan?
Arab grafikasi asosidagi o'zbek yozuvidan nechanchi yilgacha foyda- lanildi?
Arab grafikasidan lotin grafikasiga ko'chish jarayoni qanday kechdi?
Lotin grafikasiga asoslangan o'zbek alifbosiga yo'l-yo'lakay qanday o'zgartirishlar kiritildi?
Rus grafikasiga asoslangan o'zbek alifbosi qachon qabul qilindi?
Rus grafikasiga asoslangan o'zbek yozuvining imlo qoidalari qachon tasdiqlandi?
Rus grafikasi asosidagi o'zbek yozuvidan yangi yozuvga o'tish g'oyasi qachon yuzaga keldi? Sabablari?
Yangi (lotincha) o'zbek alifbosining birinchi va ikkinchi variantlari qachon qabul qilindi?
Yangi (lotincha) o'zbek yozuvining imlo qoidalari qachon tasdiqlangan?
Tayanch tushunchalar
Chig‘atoy gurungi — 1918- yilda Toshkentda tashkil topgan ma’rifat- chilar jamiyati. U o'zbek tili va uning imlosi masalalari bilan shug'ullangan.
Yangi turk alifbosi Markaziy Qo'mitasi — Sobiq Ittifoqda turkiy xalqlarning alifbolarini uyg'unlashtirish masalalari bilan shug'ullangan komitet. U 1926- 1938-yillar orasida faoliyat ko'rsatgan.
O'zbekiston Yangi aliflbe Markaziy Qo'mitasi — 1926- yilning 10- iyuni- da O'zbekiston Ijtimoiy Sho'rolar Jumhuriyati Kengashining 1-chaqiriq 130
sessiyasi qarori bilan tashkil etilgan komitct. U yangi (lotincha) o'zbek alifbosiga o'tishni rejali ravishda amalga oshirish vazifasini bajargan.
Alifbe, aliflbo - muayyan yozuv tizinii harflarining ma’lum tartibda joylashtirilgan majmui. Alifbe atamasi hozir «harflar majmui» ma’nosida emas, «boshlang'ich savod kitobi» ma’nosida ko'proq ishlatiladi.
Orfografiya — muayyan yozuv tizimining imlo qoidalari.
ORFOEPJYA ORFOEPIYA HAQIDA MA’LUMOT
Adabiyotlar: 3 |53-56|, 4 |49—50|, 10 |116~124|, 27 [35—411.
§. Orfoepiya
Orfoepiya so'zlarni, ularning tarkibidagi tovushlarni, shuningdek, o'zak va qo'shimchalardan iborat so'/ formalarini to'g'ri talaffuz qilish me’yorlari tizimidir. Tilshunoslikning bu tizim haqidagi bo'limi ham orfoepiya deyiladi.
Orfoepik me’yorlar aslida xalq jonli tili faktlari asosida yaratiladi — jonli tildagi turlicha talaffuz ko'rinishlaridan adabiy til an’analariga, taraqqiyot traditsiyalariga mos keladiganlari tanlanadi.. Masalan, o'zbek shevalarida bir so'z turlicha talaffuz qilinadi: yo'q-jo'q, ko‘z-go‘z, ota-ata, aka-oka, anor-onar kabi. Hozirgi zamon davom fe’li qo'shimchasi shevalarda -yap(ti), -op(ti), -utti, -vot(ti) shakllarida qo'llanadi: boryapti, boropti, borutti, borvotti kabi. Adabiy tilda shulardan yo‘q, ko‘z, ota, aka, anor boryapti variantlari adabiy talaffuz me’yori (orfoepik norma) sifatida saralangan.
To'g'ri talaffuz nutq madaniyatining muhim belgilaridan biri sanaladi. Adabiy tilda to'g'ri yozish qanchalik muhim bo'lsa, to'g'ri talaffuz ham shunchalik ahamiyatlidir. Shuning uchun ham o'quvchi va talabalarda to'g'ri talaffuz ko'nikmalarining shakl la nt i ri 1 ish iga ta’limning barcha bosqichlarida jiddiy e’tibor beriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
