H jamolxonov

Singarmonizm: 1) qadimgi turkiy til va eski o'zbek tilida singar- monizm (so'z tarkibidagi o'zak va qo'shimchalarda unlilarning uyg'unlashuvi) mavjud bo'lgan. Qiyos qiling: keldyk («kel» dagi «е» — old qator, ingichka unli + «-dyk» dagi «у» ham old qator, ingichka unli) va barduk («bar»dagi «а» — orqa qator, yo'g'on unli + «-duk» dagi «11» ham orqa qator yo'g'on unli). Bu misollardagi unlilar til garmoniyasi qonuniyati asosida uyg'unlashgan. Kelip va ker}’p so'z shakllarining birinchisida («kel+ip»da) o'zak va qo'shimchadagi unlilar lablanmagan, ikkinchisida («кег+ур» da) esa o'zak va qo'shimchadagi unlilar lablangandir. Demak, ikkinchi misolda unlilar lab garmoniyasi qonuniyati asosida uyg'unlashgan: 2) hozirgi o'zbek adabiy tilida singarmonizm o'z mavqeyini ancha yo'qotgan. Qiyos qiling: korjlyriyz (eski o'zbek tilida) - ko'nglingiz (hozirgi o'zbek adabiy tilda), koryp (eski o'zbek tilida) — ко‘rib (hozirgi o'zbek adabiy tilida) kabi.

Izoh: singarmonizm qonuniyati hozirgi paytda qipchoq va o'g'uz dialektlariga mansub o'zbek shevalarida saqlangan: olgan (adabiy tilda) — alg'an (qipchoq lahjasi shevalarida), borgan (adabiy tilda) - barg'an (qipchoq lahjasi shevalarida), kelgan (adabiy tilda) — kelgan (qipchoq lahjasi shevalarida), о‘ttiz (adabiy tilda) - ottuz (qipchoq lahjasi shevalarida), uyimga (adabiy tilda) - yyyme (o'g'iz lahjasi shevalarida) kabi.

2.