H jamolxonov

"'-’Толстой Н.И. Ич опыт» отологического исс.1слон;пшя славянского словарного состава. — «•Вопросы языкознания». 1963, №1.

Новиков Л.А. Семантика русского я зыка. - М:. «Высшая шкала». 19X2. с. 114. "" Колухов В.И. Ввелемие в языкознание. — М.: «Просвстсмие». 1979. с. 184— 186.

Leksemaning ifoda plani bo'g'in tiplari, lining fonetik tarkibi bilan bog'langan bo'ladi: o'zbek tilining o'z qatlamidagi umumturkiy leksema- larning ko'pchiligi bir va ikki bo'g'inli tub so'zlardir. Bir bo'g'inli tub leksemalarning fonetik tarkibi undosh + unli + undosh (bosh, ko‘z). unli+undosh (osh, o'n) sxemalarida bo'ladi; bo'g'in va so'z boshida ikki undosh qatorlashib kelmaydi. ammo so'z oxirida ikki undoshning ketma- ket kelishi uchrab turadi: to'rt, qirq kabi. Ikki bo'g'inli tub leksemalarning birinchi bo'g'ini unli (o-na), unli+undosh (ol-ti), undosh+unli+undosh (kat-ta), undosh+unli (bo-la), ikkinchi bo'g'ini esa undosh+unli (o­ta), undosh+unli+undosh (ol-tin) sxemalarida bo'ladi. Ikkinchi bo'g'in hech qachon unli bilan boshlanmaydi, ammo unli bilan tugash holatlari (ochiq bo'g'in bo'lishi) ko'p uchraydi (ke-cha, qay-g‘u, bo-la, bo-bo kabi).

O'zbek tilining o'zlashgan qatlamidagi leksemalarning bo'g'inlarida, binobarin, so'zning ifoda planida ham bir qator o'ziga xosliklar bor. (Bu haqda «O'zbek tili leksikasining tarixiy taraqqiyoti» bahsiga qaralsin.)

Yasama so'zlarda o'zak morfcma va so'z yasovchi morfemalar leksema­ning ifoda plani bo'ladi: ish-chi > ishchi, bosh-la(moq) > boshla(moq) kabi. Fonemalar esa o'zak va affikslarning ifoda plani vazifasida qo'llanadi: ishchi - i, sh/ch, i; boshlamoq - b, o, sh/l, a/m, o, q kabi.

Leksik mazmunli juft va takroriv so'zlar ham vaxlitlangan bir leksema hisoblanadi: katta-kichik (bitta leksema), bola-chaqa (bitta leksema) jangir- jungir (bitta leksema) kabi 127, -55|.