135
шароитда мономер полимерлашда киришиш 20% камаяди, эркин
полимерлашда 6-7% гача киришиш кузатилади.
Пластмасса хамири шишиа ёки чинни идишда тайёрланади.
Ўлчовлардан фойдаланган холда аввал мономер қуйилади,
кейин кукун
сепилади. Арлашма пухта аралаштирилади ва идиш махкам (зич) ёпилади.
Хамир қораётганида кукун гранулаларининг турлича ўлчамда эканлиги, масса
етилишида мономернинг учиб кетиш даражасини белгилашнинг қийинлиги
туфайли мономер ва полимернинг тўла аниқ нисбатини аниқлаш мумкин эмас.
Кукун ва суюқликнинг аниқ миқдори хар бир фабрика ишлаб чиқариш
ёрлиғида кўрсатилади.
Одатда мономер бир оз ортиқча олинади, бироқ полимернинг тўлиқ
тўйиниши билан унинг масса юзасидаги ортикчаларини олиб ташлаш лозим.
Бу холатда пластмасса хамири 30-40 минутта етилади ( Атроф харорати 18-
20
0
С иссик булганда ) атроф- мухит температурасига қараб массани етилиш
вақти, совукда секинлашади. Жараённи секинлаштириш учун массани
музлатгичга қуйиш мумкин.
Бу даврда полимер грануласининг шишиши, ғоваклашиши ва қисман
эриши, мономер молекуласи катализатор- бензоил перикси таъсирида қисман
полимерлана бошлайди. Бу аралашмани
айрим зичланишига олиб келади, бу
эса унинг ёпишқоқлиги ўзгаришини кўрсатади.
Етилаётган қотмаган массанинг физик жиҳатдан холатининг 4 та
босқичи фарқланади:
1) аралашмада эркин, боғланмаган гранулаларнинг қумли холати. Масса
сув хўллаган қумни эслатади;
2) Массани анча ёпишқоқ бўлганда, уни тортганда нозик иплар пайдо
бўладиган чўзилган ип холати;
3) юқори мустахкам ва ажратганда чузилувчан ипларни йўқолиши билан
фарқланадиган хамирсимон холат;
4) эластик хусусиятлдари намоён бўлган резинасимон холат.
Етилиш холатининг 3- босқичисида ва масса чўзилганда иплар хосил
бўлмаса, пластмасса хамири етилган бўлади. Бу холатда масса эгилувчан
бўлади ва осон шаклланади. Массани етилтиришни давом эттириш мақсадига
мувофиқ эмас: у резинасимон холатига ўтгандан кейин қота бошлайди. Бу
холатга ўтгандан сўнг полимер хамирини (массани) қолипга солиб бўлмайди.
Массанинг эгилувчан холат вақтини чўзиш
учун турли даражадаги
майдаланган ва молекуляр ва турлича молекуляр мустахкам полимер
кукунлари ишлатилади. Мономер билан алоқада дастлаб майда полимер ва
бир мунча паст молекуляр мустахкамликка эга бўлган полимерлар эрийди.
Юқори кейинроқ юз беради, натижада массанинг
пластиклик холатининг
умумий вақти узаяди.
Пластмасса хамирнинг етилишига ингибитор ва пластификаторлар
таъсир этади. Ингибитор (гидрохинон) миқдорини ошириш билан масса
етилиши секинлашади. Етилаётган массага пластификатор (дибутилфталат)
136
қўшиш билан полимернинг шишишини (бўкишини) сусайтиради,
бунинг
натижасида полимер донача (зарра) пластификатор билан ўраб олинади ва
мономер молекулаларни уларга утиши бир мунча қийинлашади.
Агар заводда полимер олишда уларга палстификаторлар қўшилган
бўлса, улар ғовак полимер занжирига эга бўлади. Бунда улар мономер
молекулалар таъсирига енгил киришади ва осонгина эрийди.
Do'stlaringiz bilan baham: