H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

84

---

Agax
  bir  emitentning  aksiyalarini  xarid  qilish  uchun  tushgan 
talabnomalar miqdori taklif etilayotgan miqdordan yuqori bo‘isa, 
u  holda  aksiyalami  taqsimlash  (kimoshdi  savdosini  o'tkazish  sa- 
nasida) har bir talabnoma bergan XIF tomonidan amalda to'langan 
ustav fondini inobatga olgan holda berilgan talabnomalarga mutano­
sib ravishda amalga oshiriladi.  Ochiq obunaning birinchi davrasida 
XIFlarga 
sotHmay  qolgan
  aksiyalar  birja  bozorida  ochiq  savdoga 
qo'yiladi.  Shundan  so'ng,  agar  ushbu  aksiyalar  biija  savdolariga 
qo'yilgandan boshlab olti taqvim kunida sotiknasa, ular keyingi  15 
kun ichida ochiq obunaning ikkinchi davrasida XIFlarga taklif etiladi. 
Ikkinchi davrada sotuv aksiyalarniag nominal qiymatiga teng bo'lgan 
narxlarda amalga oshiiila boshlanadi, bordi-yu ularga nisbatan talab 
bo'lmasa,  aksiyalar  narxlari  bosqichma-bosqich  pasaytiriladi,  le- 
kin uJar nominal qiymatining 85 foizidan pastga tushirilmaydi. Ochiq 
obunaning ikkinchi davrasida aksiyalami sotib olishda XIFga davlat 
krediti beriknaydi.  Agar  mazkur  aksiyalarga  nisbatan  ochiq  obu­
naning ikkinchi davrasida ham talab bo'lmasa, ularning emitentlari 
XIFlarga sotish uchun mo'ljallangan xususiylashtirilgan koixonalai- 
ning tasdiqlangan ro'yxatidan chiqarib tashlanadi.  Aksiyalar sotil- 
gandan keyin Davlat muUd qo'mitasi aksiyalarga egalik qilish huqu­
qini xaridorga topshiradi.
XIFlar tomonidan maxsus davlat kreditlarining olinishi. XIFlarga 
maxsus davlat  krediti Davlat  mulki qo'mitasi tomonidan xususiy- 
laslitkkayotgan korxonalar aksiyalarini xarid  qilish uchun to'lovni 
kechiktkish ko'rinishida 5 yil muddatga beriladi.  Kreditni rasmiy­
lashtirish  faqat  Davlat 
m ulki
 qo'mitasidan .xususiylashtkilayotgan 
korxonalarning  aksiyalarini  sotib  olishda  va  zam r  bo'lgan  garov 
ta’minoti mavjud hollarda amalga oshkiladi XIFga tegishli bo'lgan 
har  qanday  aktivlar  -   xususiylashtirilgan  korxonalarning  aksiya­
lari, qimmatk qog'ozlar, pul mablag'lari va hokazolar kredit uchun 
garov tariqasida qabul qilinishi mumkin. Ta’minot berilayotgan kre- 
ditning  to'liq  summasida  bo'lishi kerak.  X IF  o'z  pul  mablag'lari 
bilan xususiylashtkkayotgan korxona aksiyalari paketi qiymatining 
30 foizini to'iaydi,  aksiyalar paketi qiymatining qolgan 70 foizi esa 
kredit  hisobidan sotib olinadi.
Kreditlarni  qaytarish  kredit  berilgan  yildan  keyingi  ikkinchi 
yildan boshlab  XIF tomonidan pul mablag'larining  Davlat  muUd 
qo'mitasining maxsus hisob raqamiga o'tkazilishiyo'h bilan amalga
85

---

oshiriladi. Davlat krediti bo'yicha qarzlar qaytarilganidan so‘ng XIF 
oddiy iavestitsiya fondiga aylantirihshi mumicin. Bunda ushbu inves­
titsiya  fondi  xususiylashtirilayotgan  korxonalarning  aksiyalarini 
ulaming nominal qiymati bo'yicha xarid qilish va yangi davlat kre­
ditini olish huquqini yo'qotadi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda investitsiya va xusu­
siylashtirish fondlariga o'xshash tashkilotlar moliyaviy jihatdan bar­
qaror sanaladi, chunki ular mablaglarining turh korxonalarga sarf­
lanishi diversifikatsiyasi qonuniy tartibda ta ’minlanadi, faoliyatning 
cheklanishi esa XIFlarga  tijorat xususiyatidagi xato k m i qihnaslik 
imkonini  beradi.  Bunday  tashldlotlarning  shtatida  turli  xil  kor- 
xonalaming istiqboUarini, aksiyakr portfelini to'g'ri ta ’minlay o k - 
digan yuqori saviyali mutaxassislarning albatta ishtirok etishi fond- 
k r  aksiyadorlariga  yakimiy hisobda  hech bo'lmaganda,  dividend- 
km ing o'rtacha me’yoriga ega bo'lish imkonini beradi.
Iqtisodiyoti o'tish jarayonini boshidan kechirayotgan mamlakat­
larda xususiylashtirish investitsiya fondlarining zarar ko'rib faoliyat 
ko'rsatishi va bankrotlikka uchrashi ehtimoli mavjud chunki xusu- 
siykshtirilgan korxonalarning hammasi ham dividendlaming yetarli 
miqdorini ta’minlay oladigan darajada daromadliemas.
0 ‘zbekistonning qonun hujjatlarida shu narsa ko'zda tutHganki, 
agar XIF mqhozga uchragan bo'lsa yoki boshqa sababkrga ko'ra tuga- 
tilsa,  uning  aktivlari  tugatish  komissiyasi  tomonidan  ochiq  kim­
oshdi savdosi shaklida tarqatiladi, unda xususiylashtirilayotgan kor- 
xonakm ing aksiyalarini xarid qilish huquqiga ega bo'lgan har qan­
day shaxs ishtirok etishi mumkin.  0 ‘zbekistonda  1998-yilning ku- 
zidan boshlab investitsiya va xususiylashtirish investitsiya fondkri- 
ning xususiykshtirHgan korxonalar aksiyalari bo'yicha olgan daro­
madlari soliqlar, yig imlar va budjetdan tashqari fondlarga to'lov- 
lardan ozod qilingan.  Fond tomonidan xususiylashtirilayotgan kor- 
xonakr aksiyalarini sotib ohshga yo'naltiriladigan  daromadlar ham 
sohqqa tortilmaydi.