cliiqarishda
foydalanish natijasi va ishlab chiqarish asosi sifatida ish-
tirok etuvchi milliy daromad hisoblanadi. Asosiy fondlarni qo'llash
jaray o n id a, iq tiso d iy
doiraga
tab iiy
va mehnat resurslarini kiritish
bilan yaratilgan yalpi milliy mahsulotda alohida sarflar asosiy fond
larni qoplash va jamg'arishga sarfqilinadiva ma’lum resurslar jamiyat-
nittg joriy ehtiyojlarini qondirishga sarflanadi.
Milliy daromad jamiyatning joriy ehtiyojlarini qondirishga
yo‘naltirilgan iste’mol fondlaridan va asosiy fondlarni shakflanti-
rishga
ketadigan jamg‘arma fondlaridan taslikil topadi. Hozirgi vaqt
da davlat kapital qo‘yilmalarining kattagina qismi jamg‘arma fon-
didan, qolgan qismi asosiy fondlarni oddiy takror ishlab chiqarish
uchun nioljaUangan amortizatsiya ajratmalaridan tashkil topadigan
qoplama fondlar hisobidan amalga oshiriladi.
Kapital qo‘yflmalarga bo‘lgan ehtiyoj maxsus mablaglar va turli
fondlarga ajratmalarni hisobiga shakUantirMadigan korxona va tashki-
lotlarning markazlashmagan mablaglari hisobidan ham qoplanadi.
Yangicha xo'jalik yuritish sharoitlarida ham asosiy fondlarni tak
ror ishlab chiqarishda markazlashmagan qo‘yilmalarning roli ham
sezilarli darajada oshdi. Yangi texnikani joriy qilishga, uskunalarni
yangilashga, xalq iste’moli moUarini ishlab chiqarishni kengayti
rish va tashkil qilishga sarflanadigan ishlab chiqarishni rivojlantirish
fondlari va bank kreditlari markazlashmagan mablaglarni barpo qi
lishning bosh manbai hisoblanadi.
Ko‘mir va gaz qazib chiqarish hisobiga yoqilgl sanoati tarmoq
larida flg‘or o'zgarishlar ro‘y berdi. Qurilish tashkilotlari shohob-
chalarini kengayishi va qurilish ishlab chiqarishni industrlashtirLsh
darajasini oshishi katta miqdorda kapital qo'yitmalarining o'zlash-
tirilishiga imkoniyat yaratdi. Davlat tomonidan yirik mablaglar
qishloq xo‘jaligiga, birinchi navbatda paxtachilikka va tming asosi
bo‘hnish sug‘orma dehqonchilikka ajratildi. Shu bilan bog‘Mq qo‘riq
yerlarning yangi massivlari o'zlashtirildi. Transport vositalarining
o‘sishiva takomihashishita’niinlandi, avtomobil va temiryo‘llarining
keng
shoxobchalari barpo etildi, aloqa korxonalari, sogliqni saqlash,
maorif muassasalari, kommunal xo‘jalik-maishiy xizmat korxonalari
qurildl
Sanoat tarmoqlari bo‘yicha kapital qo‘yilmalarni miqdorini to‘g‘ri
belgilash uchun ishlab chiqarish quwatkrining rejali balanslari ish-
kndi. Ushbu balanslarda reja davri boshida ishlab chiqarishning mav-
143
jud quwatlari hamda moljallanayotgau miqdorda mahsulot ishlab
chiqarish uchun zarur quwatlar belgHanadi. Mavjud quA'vatlarda
ishlab chiqarish quwatlarini ko‘paytirish hamma rezervlami hisob
ga olgan holda chuqur tahUl
qilingandan keyiu, ishlab turgan kor
xonalarni qayta qurish yoki yangilarini qurish yo‘U bilan ishlab
chiqarish quwatlarini qo‘shimcha o‘stirish zarariyati belgilanadi.
Tarmoq bo‘yicha ishlab chiqarish quwatlarining balansi quyi
dagicha belgilanishi mumldn; bo'lajakyilda moljallanayotgan miq-
dor malisulot M ni ishlab chiqarish uchun Q ni Mx. Fk niag teng
bo'lgan ishlab chiqarish quwati talab qiliaadi, unda Fk-ishlab tur
gan quwatlami foydalanish koeffitsiyenti, ulamiug yangi quwat-
lariai kiritish miiddatlari hamda rejalashtirilayotgan yilda harakat-
dagi quwatlarnkig ro'yxatdan chiqarilishiga muvofiq kelishi kerak.
0 ‘rtacha yillik quwatni miqyosi quyidagi
miqdorlardan tuziladi;
- ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash texnologik jarayonlarni
yaxshilash, uskunalarni o‘zgartirish va boshqa taslikiliy-texnik tad-
birlarni hisobiga o‘rtacha yillik quwatlarning o ‘sishi:
- ishlab turgan korxonalarga qayta qurish hisobiga quwatlammg
o‘rtacha yillik o'sishi;
yangi qurilish hisobiga quwatlarni o‘rtacha yillik o‘sishi;
- jismoniy va ma’naviy eskirish bilan bog‘liq quwatlarni o‘rtacha
yillik ro'yxatdan chiqishi.
Quwatalaming o‘rtacha yiUik o'sishi miqdori dastawal yil davo-
mida yangi quwatlar kkitilishiga bog‘hq.
Yil oxiriga tarmoq ega boladigan ishlab chiqarish quwati ishga
tushirilayotgan quw atdan ko‘p bo'lishi lozim. Ishlab chiqarish
quwatlariuittg rejali balansi kelajak yilga yangi quwatlarni to‘g‘ri
asoslashga imkoniyat yaratadi, Uzoq davrni o‘z icliiga oladigan is-
tiqboШ rejadasanoatdakapital qo‘yilmalar tiplari bo‘yichasanoat
ishlab chiqarishining moljaUanayotgan o'sishiga bogliq holda bel
gilanishi mumkia.
ICapital qo‘yilmalaming tarmoqlararo balanslarda, shu jumladan,
kapital qo‘yilmakming tarm oqkraro balans tengkm akriga kiritish
usuli m asakkri aks ettirishning ilmiy asoslari yetarli darajada o‘rga-
nilmagan. Shu nuqtai nazardan tikrni bozor iqtLsodiyoti sharoitida
yangicha xo‘jalik yuritish tamoyillariga mos holda amalga oshirish
muhim ahamiyatga ega bo‘kdi.
144
Kapital qo'yilmalar tarmoq, texnologik va takror ishlab chiqa
rish tarkiblari bilan ta’riflanadi Kapital qo‘yihnalaxning tarmoq tarki-
bi-bu xalq xo'jaUgi tarmoqlari bo'yicha kapital qo'yilmalarning miq
doriy nisbatini aks ettiradi.
Kapital qo'yiLmalarniDg texnologik tarkibi — mashina va asbob-
uskunalarni sotib olishga va qurilish montaj ishlarini amalga oshi
rishga ketadigan xarajatlar orasidagi nisbatni aks ettiradi. Asosiy fond-
larning aktiv qismini (mashina va asbob-uskunalarni takror ishlab
chiqarishning kapital qo‘yilnialardagi
Do'stlaringiz bilan baham: 
