Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Селекцияси ва уруFчилигининг хусусиятлари



Download 0,95 Mb.
bet104/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Селекцияси ва уруFчилигининг хусусиятлари. Мамлакатимизнинг хурук ва иссик иклимли шароитларида гул карам уругаарини олиш жуда хийин. Шу сабабли бу экинни етиштириш учун бошка мамлакатлардан олиб келинган уруFлардан фойдаланилади. УруF олишнинг хийинлиги, баъзида эса иложи йуклиги бизнинг шароитларда гул карам селекцияси билан шугулланишга имкон бермайди. Бизда гул карамнинг Бутунроссия усимликшунослик института Москва булимида селекция йули билан етиштирилган факат битта нави 1962 йилдан районлаштирилган.
Сунгти йилларда гул карам мамлакатимизда тобора куп расм булиб бормокда. Узимизда етиштирилган навларининг йукдиги ва уруыарининг узимизда ишлаб чикарилмаслиги четдан уруF келтиришга сабаб булмокда. Голландия, Германия ва Россиядан айнихеа куп уруF келтирилади. Бу уругаар мевасининг етилиш муддатлари, Тупининг габитуси, хосилининг микдори ва сифати жихатидан бир-биридан анча фарк килади. Бу навларни жуда синчиклаб бахолаш ва улардан энг яхшиларини ажратиб олиш зарур. Тошкент Давлат аграр университетида утказилган текширишлар курсатиб берганидек (Ш. И. Асадов, 1996), немис ва голланд навлари бир мунча серяпрок булиб, россия навларига Караганда купрок микдорда товар бошчалар беради. Лекин улар бошчаларида курук моддалар, кдндлар ва аскорбинат кислота Туплаб бориши жихатидан россия навларидан кура оркдрокда туради ва нитратларни купрок Туплаб олади. Фрюеренте, Гулман деган Голландия навлари (кучати утказилганидан то дастлабки бошчаси етилгунича буларнинг биринчисида орадан 54 кун, иккинчисида - 56-57 кун утади), Раняя грибовская деган россия нави (56-57 кун), Ферстман деган немис нави (50-60 кун) хаммадан тезпишар ва юкори хосилли навлардир.
Селекция йули билан узимизда гул карам навларини яратиш ва бу экин уругаарини етиштиришнинг технологиясини ишлаб чикиш кишлок хужалик фанининг мухим вазифаси булиб хисобланади.
Гул карам устида олиб бориладиган селекциянинг асосий йуналишлари экиннинг юкори хосилли, тез пишар ва эрта муддатларда экилганида баравар етиладиган, касалликлар хамда зараркунандаларга чидамли булишига карашилган селекциядир.
Селекция иши хар кандай йуналищца олиб борилганида хам юкори сифатли бошчалар тугадиган навларни етиштириб чикариш мухим булиб хисобланади. Гул карам бошчалари наварик ёки сал яссиланган шаклда, ок ёки саргиш-ок тусда, тукларсиз, каттиккина булиши керак. Бошчалари Тупида турганида товарлик сифатини 4- 5 кунгача йукотмайдиган булиши лозим. Барглари бошчасини офтоб таъсиридан пана килиб турадиган навларни етиштириб чикариш хам уринлидир, шунда экинни соялашга хожат колмайди.
Гул карам уруFани олиш юзасидан бизнинг мамлакатимизда тажриба орттирилган эмас, лекин айрим ташаббускорларнинг уринишлари дурустгина натижа берган. Бу экин уруFини олишнинг асосий йули усимликлар гуллайдиган ва уруFа тулишиб борадиган даврда хаво харорати уртача (18- 20°С) ва нисбий намлиги юкори булиб турадиган шароит яратишдир. Экин уругаари сентябрда ёки кучатлари октябрда экилиб, пленхали иншоотларда ёки иситиладиган ойнаванд иссикхоналарда устириб борилганида ана шундай шароитларни яратиб, апрел-май ойларида экин уругаарини етиштириб олиш мумкин. Мамлакатимизнинг жанубий районларида экинни августда очик ерларга экиб, апрел-май ойларида уруFини олса булади. Экин кучатини бахорда экиб, тогли шароитларда уруF етиштириш каттагина диккатта сазовардир. Бу усулларнинг хаммаси ишлаб чикариш шароитларида хали текшириб курилган эмас, шунинг учун уларнинг аниклаб олиниши керак булган томонлари бор.
Бошка мамлакатларда гул карам уругаарини етиштириш тажрибасига асосланиб туриб, гул карам билан бошка турдаги карам навлари уртасида фазовий изоляция очик, ерларда камида 2000 ва ёпик ерларда камида 600 м буяиши кераклигини кисобга олиш лозим. Уругаик 70 х 25-27 см схемада катор килиб экилганида усимликларнинг калинлиги гектарига 50-55 минг тупга тугри келади. Тупрок намлиги вегетация даврида камида 70-80% туйинган намлик даражасида саклаб борилади. Карам бошчалари техник етуклик фазасига кирганида нав тозалаш, апробация ишлари утказилади, Fушшa барглари навга хос ва ок тусли каттиккина йирик бошча туккан усимликлар уругаикка танлаб олинади.
Карам бошчалари юмшаб келаётганида уругаикларга шакл берилиб, ё 2-4 та марказий ёки 5-6 та пастки новдалари колдирилади. Гул чикарадиган новдаларини синишдан саклаш учун буларни баъзан козикка боглаб куйилади. Уругаикларни мум пишиклик фазасида (намлиги 45% бзчгганида) йигиб олишга киришилади. Кесиб олинган поялар кичик-кичик БОF килиб богаанади ва бостирма тагида ёки яхши шамоллатиб туриладиган бинода 20­25 кун сакланади. Уларни янчиш, уруFини куритиб, тозалаб олиш ишлари худди бош карамдагидек килиб бажарилади.
13-боб. ИЛДИЗМЕВАЛИ САБЗАВОТЛАР
Илдизмевали сабзавотлардан бизнинг мамлакатимизда карамдошлар (Brassicaceae) оиласидан турп, шолFом ва редиска, зирадошлар (Apiaceae) оиласидан сабзи, шзфадошлар (Chenopodiaceae) оиласидан ош ловлаги экилади. Редискани айтмаганда, бу экинларнинг каммаси икки йиллик усимликлардир. Хаётининг биринчи йилида улар бошча, бзшинча ва асл илдиздан иборат илдизмева тугади, иккинчи йилида эса, гул берадиган поя чикариб, гуллайди ва ypyF беради. Илдизмевали сабзавотлар совукка чидамли усимликлар каторига киради. Хароратнинг юкори булиши карамдошлар оиласига мансуб илдизмеваларга айникса ёмон таъсир килади. Генератив органлар ривожланиб келаётганида усимликлар каётининг илдизмевалар хосил киладиган биринчи йилидагидан кура иссикка бир мунча купрок талабчан булади. Ривожланишнинг вегетатив боскичидан генератив боскичига утиши учун мусбат ишорали паст (2-6°С) харорат 2-4 ой давомида таъсир курсатиб турадиган булиши керак. Вегетациянинг бошларида харорат паст булса, илдизмевалар хосил булмасдан туриб, гул чикарувчи поялар хосил булиши мумкин, поя чикариш деб шуни айтилади. Илдизмеваларни саклаб куйиш даврида паст харорат булмаса, булар экилганида гул берадиган поялар чикармайдиган, ypyF тугмайдиган булиб колади.
Илдизмевали сабзавотлар ёругаикка жуда талабчан булган узун кун усимликларидир. Турп, шолFOм ва редиска наво ва тупрок 286 намлигига жуда талабчан булади. Сабзи билан ловлаги тупрок намлигига кам талабчан экинлардир. Тупрок, унумдорлигига илдизмевали сабзавотлар унча талабчан эмас, лекин механик таркиби жихатидан енгил Тупрокхар уларга купрок туFри келади.
Мамлакатимизда экиладиган илдизмевали сабзавотлар - четдан чангланадиган усимликлардир. Турп, ШолFOм, редиска уругаарини етиштиришда очик жойда камида 2000 м ва ёпик жойларда камида 600 м, сабзи ва ловлаги уругаарини етиштиришда эса, тегишлича 2000 ва 800 м
фазовий изоляция колдириш керак булади.

  1. Сабзи


Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish