Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Биринчи ва иккинчи дурагай авлодлар таркиби



Download 0,95 Mb.
bet25/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Биринчи ва иккинчи дурагай авлодлар таркиби. Гомозигот усимликлар чатиштирилганида юзага келадиган биринчи дурагай авлод гетерозигот усимликлар билан бир хил булади ва уларда танлаш утказишнинг маъноси колмайди. Тула-тукис гомозигот (барча генлари буйича гомозигот)лар амалда факат узидан чангланадиган усимликлар билан ишлаш вактидагина чатиштирилиши мумкин. Бирок, булар хам аник, ифодаланган морфологик белгилари буйича гомозигот булади ва турли биологик хамда хужалик белгиларини юзага келтирадиган генлари буйича гетерозигот булиши мумкин. УруFчиликка энг махсулдор формаларни хар йили танлаб бориш натижасида гетерозиготлик бир ханча авлодлар давомида сакланиб туриши ва хатто узича руй берадиган мутацион жараён туфайли кучайиб бориши хам мумкин. Шу сабабдан иккинчи дурагай авлодни олиш учун уругаикка селекция максадларига энг куп мос келадиган бир нечта усимликни колдириш маъкул.
Четдан чангланадиган усимликларни чатиштиришда одатда, ота ва она булмиш хар кайси навнинг бир нечта янг яхши вакилларидан фойдаланилади, чунки булар хар кайси навда эркин чангланиши туфайли мураккаб гетерозиготлар булиб хисобланади ва уларда купчилик генлар буйича талайгина аллеллар булади. Буларнинг четдан чангланиши натижасида турли-туман биринчи авлод гетерозиготларининг янада мураккаброк иопуляциялари юзага келади (ота-она формаларининг кушилишини хисобга олмаганда). Шу муносабат билан биринчи авлодда жуда истикболли булиб чиккан формаларни чатиштириш ва иккинчи дурагай авлодларини олиш учун уларни эркин чанглатиб куйиш кенг кулланиладиган селекция усулидир.
Иккинчи дурагай авлод ота-оналаридаги тафовутларни белгилаб берувчи купчилик генлари буйича гетерозигот булган усимликлардан юзага келади. Шу сабабдан, ота-оналар уртасидаги тафовутлар нечогаик катта булса, иккинчи дурагай авлод хам шунчалик хилма-хил булади. Иккинчи авлод генотиплари шаклларининг хилма-хилиги иихоят даражада куп булади ва уларни тахлил килиб чикиш хам кийин. Бундай хилма-хилик асосан микдорий генларга тааллукли булади ва усимликнинг етилиш муддатлари, хосилдорлиги, нокулай омилларга чидамлилиги, таркибидаги озик моддаларнинг микдори ва бошкалар сингари белгиларнинг намоён булишида купрок, маълум беради. Бу генларнинг устунлик килиши, яъни доминант булиши туфайли фенотипнинг хилма-хилиги генотипнинг хилма-хилигига караганда бир мунча камрок булади. Иккинчи дурагай авлод формаларининг сиртки хилма-хилаиги ота-оналарининг тафовутларини юзага чикарадиган морфологик белгиларнинг бирга кушилишида хаммадан аник намоён булади. Иккинчи авлод тахлили кулай булиши учун умумий хилма-хилигини сифат ва микдор белгилари жихатидан алохида-алохида олиб, куздан кечирган маъкул.
Иккинчи авлод индивидлар сифат белгиларининг кай тарика узгариши яхши урганилган ва Мендел томонидан аникланган конуниятларга буйсунади. Куп генли ирсийланишда иккинчи авлодда белгиларнинг одатдагича 3:1 нисбатда ажралиши кузатилади, яъни доминант белгили учта усимликка битта рецессив усимлик туири келади. Кизил мевали помидор навини сарик мевали помидор нави билан; Тупининг типи одатдагича булган усимликларни детерминант формалари билан; мевалари ок тиканли буладиган бодринг навларини мевалари кора тиканли буладиган бодринг навлари билан чатиштиришда ана шундай ажралиш руй беради ва хоказо.
Белгини юзага чикарадиган ген иккита ёки бундан ортикрок булса, иккинчи авлодда кузатиладиган ажралиш ходисаси бир мунча мураккаброк булади. Бундай ажралиш уша ге!шар узаро таъсирининг табиатига хам бовлик булиб, ота-она белгиларига хам, янги белгиларга хам эга булган усимликларнинг хар хил нисбатда пайдо булишига олиб келиши мумкин. Масалан, патиссонпи кабачки билан чатиштирилганида иккинчи авлодда 9:6:1 нисбатда ажралиш руй бериб, меваси думалок ва чузик буладиган усимликлар пайдо булади, меваси кизил ва ок буладиган редиска навлари чатиштирилганида эса, 9:3:4 нисбатда ажралиш руй беради.
Иккинчи дурагай авлод таркибини таъсирининг кучи ва йуналиши жихатидан бир-бирига якин булган ва талайгина аллелларни хосил киладиган куп сонли генларга бовлик микдорий белгиларга караб аниклаб чикиш анча кинин. \ар кайси ген аллеллари уртасидаги узаро муносабатлар аудитив, доминант- рецессив ва ута доминант булиши мумкин. Битта ген аллеллари бошка геннинг мазкур белгига утказиладиган таъсирини жонлантириши ёки сусайтириб куйиши мумкин. Шундай килиб, иккинчи дурагай авлодда ажралиш ходисаси купгина белгиларга тааллукли холда боради ва жуда мураккаб булади. Белгиларнинг максадга мувофик равишда бирга кушилиш эхтимоли катта булмайди, купгина холларда буни биологик жихатдан юзага чикариш хам кийин. Масалан, эртолишарлик юкори махсулдорлик билан бирга богаанмайди. Иккинчи авлоднинг битта ген таъсири билан наслдан- наслга утиб борадиган таркиби, хар кайси алохида микдорий белгиси Буйича олганда, Харди-Вайнберг формуласига мувофик аникланади:
= PAA2+22pq Aa+q2aa,
бу ерда Р-белгини юзага чикарувчи геннинг доминант аллели (А) га эга булган гаметалар улуши;
q - уша геннинг рецессив аллели (а) га эга булган гаметалар улуши.
Бу тенгликнинг чап ярмида доминант ва рецессив аллелли гамет аларнинг нисбати, унг ярмгща эса, авлод таркиби курсатилган. Биринчи авлод эркак ва урFOчи гаметалар, тенг нисбатдаги доминант ва рецессив аллелларни хосил килади. Шунинг учун р = q = 0,5. Кейкнги авлод таркиби эркак ва урFOчи гаметаларнинг бирга кушилиш эхтимоли тенглигига бовлик. Шунга кура иккинчи авлод усимликларининг 1/4 кисми (р = 0,25) доминант аллели буйича гомозигот, ярми (2pq = 0,5) - гетерозигот ва 1/4 кисми (q =0,25) рецессив аллели буйича гомозигот булади. Масалан, мевалари кизил помидор навлари мевалари сарик буладиган навлари билан чатиштирилганида иккинчи авлодда усимликларнинг 1/4 кисми сарик мевали, 3/4 кисми эса, кизил мевали булади. Кизил мевалилар орасида уларнинг 2/3 кисми мева рангининг доминант аллели буйича гетерозигот, 1/3 кисми эса, гомозигот булиб чикади. Чатиштириладиган усимликлар бир-биридан мустакил холда наслдан наслга утиб борадиган генларга алокадор бир нечта белгилар билан тафовут киладиган булса, у холда иккинчи авлодда бир генларнинг бир нечта рецессив, бошка геиларнинг бир неча доминант аллеллари буйича гомозигот усимликнинг пайдо булиш эхтимоли мана бу купайтмага тенг булади:
2 2 2 2 2
P = q i.q 2.q 3.q 4 q n
Масалан, 4 та белгиси жихатидан бир-биридан фарк киладиган усимликлар чатиштирилганида иккинчи авлодда барча генларнинг рецессив аллеллари буйича гомозигот усимликларнинг топилиш эхтимоли (Р) мана буни ташкил этади:
P = q2i.q22.q23.q24 = 0,25 . 0,25 . 0,25 . 0,25 = 0,0039
яъни мингта усимликка тахминан 4 усимлик туFри келади.
Иккинчи авлоднинг хажмини аниклашда бу авлодда бошка кимматли белгиларга хам эга булган бир неча ун усимликлар топилиши зарурлигидан келиб чикиш керак. Иккинчи авлод хажми керакли генотипга эга булган усимликларнинг талаб этиладиган сонини уларнинг топилиш эхтимолига булиш йули билан аникланади. Масалан, 40 та усимлик зарур булганида иккинчи авлоднинг керакли хажми 10256 (40:0,0039) ни ташкил этади.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish