H a m d a m o V turkiy xalqlar adabiyoti tarixi

V id o d iy b ilan V o q if ijodi. X V I - X V I I asrlarda 
Ozarbayjonda turk sultonlari hukmronlik qildi. Bu davr 
ozarbayjon adabiyotida ijtimoiy voqealarga munosabatning 
kuchayganligi ko'zga tashlanadi. Ayniqsa, Vidodiy bilan 
V o q if kabi shoirlar ijodida bu holat ko'proq seziladi. 
Voqelikni haqqoniy aks ettirish, xalq orzu - umidlariga 
yaqinlik hamda she’m i nihoyatda sodda va xalqchil uslubda 
yozish, bu ikki shoir ijodining fazilatlaridan biri ed i
V idodiy hayotda juda qiynalib yashadi, u mavjud 
siyosiy tuzum bilan kelisholmadi. Shuning uchun uning 
asarlarida hasrat va nadomat motivlari yetakchi o'rinda 
turadi. Shoirning “ Turnalar” , “ Yig'laysan” kabi asarlari 
va V oqifga yuborgan she’riy maktublarida bu ayniqsa 
ko‘zga yaqqol tashlanadi.
Mehnatkash oilada tug'ilib voyaga yetgan, o‘z aql _
idroki bilan vazirlik darajasiga ko'tarilgan Mullo Panoh 
o‘g ‘li V oq if ijodida esa asosan hayotbaxsh ruh hukmron 
edi. Shoir hayot go'zalligini madh etib, inson shu dunyoda 
ham b a x tli yashash m um kin deb, o'sh a d a v rd a g i 
tushkinlik kayfiyatidagi she’riyatga qarshi bordi.
Mullo Panoh V oqif Ozarbayjonning Qozoq rayonidagi 
Saloqli qishlog'ida tug'ilgan. Yoshligida o‘z davrining
34

---

mashhur olimlaridan dars oigan. Keyinchalik uning oilasi 
Shusha sh a h rig a k o 'c h ib borgan. V o q if bu yerd a 
o‘q itu vch ilik qilgan, tez orada uning mashhur shoir 
bilim don va donishmand kishi ekanligi Shusha xoni 
Ibrohimbekka yetadi. Uni saroyga ishga taklif qiladi. Shoir 
Ibrohimbek saltanatida bosh vazir darajasigacha ishlashga 
m u vaffaq bo'ladi. T arixiy voqialar va urushlar tufayli 
Ibroh im bek Shushani tashlab ketadi. U ning o‘ rnini 
egallagan am akivachchasi Muham m adbek Javonshir 
Voqifni o‘g ‘li A liog'a bilan birga dorga osib qatl etadi.
V o q if Ozarbayjon adabiyotida romantik poeziyadan 
realistik poeziyaga o'tgan birinchi ijodkordir. Uning 
she’rlarining ko'pchiligi sodda, xalq ruhiga yaqin barmoq 
va zn id a yozild i. U la r m azm un jih a tid a n ham xalq 
qo'shiqlariga yaqin turadi. U oddiy mehnatkash xalqning 
og‘ir ahvoli haqida yozdi. Voholanki, bu davr ozarbayjon 
shoirlarining ko‘pchiligi ishq - muhabbat temasida asarlar 
yozar edi. V oqif esa ana shu qotibqolgan an’ana qobig'idan 
birinchi bo'lib chiqqan shoirlardandir.
K o'rinib turibdiki, shoir mehnatkash xalqning og‘ir 
ahvolini tasvirlab, o'zini ham ular bilan bir qatorda 
hisoblayapti. S h o irn in g “ B o q ” , “ K o 'rm a d im ” nomli 
she’rlarida ham adolatsiz zamondan shikoyat motivlari 
ko'zga tashlanib turadi. V oqif g'azallarida asosan Sharq 
g'azalchilik an’anasi davom ettirilgan. Ishq - muhabbat 
mavzuidagi g'azallar asosiy o'rinni egallaydi. Shoir bu 
g'azallarida dunyoviy ishqni ko'proq kuylaydi.
Seviklim, bu nazokatda gulu ra’nodan ortiqsan 
Sanobar, sarvi shamshod, to'biyi zebodan ortiqsan. 
Qoshing toqin qo'yib, mehrobga men qilmadim sajda 
K i sen yuz martaba ul ka’bayi ulyodan ortiqsan 
M enam Voqifm anu — Farhod ila Majnundan a’loman, 
A g a r sensan - o'shal Shirin ila Laylodan ortiqsan.
35

---

Shoirning ushbu she’ri ham klassik traditsion janrda 
yozilgan. Unda qofiya, radif va vaznlar m a’lum tartib -
qoidalarga rioya qilingan. Lekin g'azalda m a’shuqa sifatlari 
hatto K a ’badan yuz marta ortiqsan deb tavsiflanyapti. 
Bu o‘sha davrda katta jasorat edi.