H. A. Jamolxonov



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet122/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

 
 
 
BO’G’IN 
(sillabema)
         
          
Adabiyotlar:
1[13-16],10[74-78],16[35-49],22[119-123],26[147],27[25-26]. 
        
42-§. Bo’g’in 
bir havo zarbi bilan aytiladigan tovush yoki tovushlar birikmasidir. 
Masalan: 
ona(o-na),  ota(o-ta),  bola(bo-la
)  kabi.  Bo’g’in  nutq  oqimining  tovushdan 
katta,  so’zdan  kichik  (ba’zan  bir  so’zga  teng)  segment  birligidir.  Fonologik  nuqtai 
nazardan bo’g’in 
sillabema
 deyiladi, uni o’rganadigan soha esa 
sillabika
 deb nomlanadi. 
Bo’g’in unlisiz tuzilmaydi, shuning uchun unli tovush bo’g’inning markazi hisoblanadi- 
u undoshlarni o’ziga tortib, bir havo zarbi bilan aytiladigan fonetik bo’lakni (bo’g’inni) 
hosil qiladi. Undoshlar o’zicha bo’g’in hosil qilmaydi (sonorlar bundan mustasno). Ular 
unlidan oldin kelganda kuchsiz boshlanib, kuchli tugaydi;
 kitob
 so’zidagi "ki-" bo’g’ini 
boshida  kelgan  "k"  undoshi  shunday.  Undosh  tovush  unlidan  keyin  kelganda,  kuchli 
boshlanadi,  so’ng  kuchsizlanib  tugaydi: 
kitob
  so’zidagi  "-tob"  bo’g’ini  oxirida  kelgan 
"b" undoshi shunday. Ba’zan ikki bo’g’in orasida ikkita bir xil undosh yonma-yon kelib 
qoladi: 
muddat (mud-dat)
 kabi. Bu hodisa geminatsiya sanaladi. Bunda ikkala "dd" bir 
tovushdek  talaffuz  etiladi,  binobarin,  kuchli  boshlanib,  kuchli  tugaydi,  oralig’ida  esa 
biroz  pasayish  kuzatiladi.  Bular 
ikki  balandlikka  ega  undoshlar
  sanaladi.  Demak, 
bo’g’in tuzilishida undoshlar kuchsiz boshlanuvchi, kuchli tugovchi va ikki balandlikka 
ega  xarakterida  bo’ladi.  (16,36-bet).  Shunga  ko’ra  bo’g’in  uch  qismga  bo’linadi;    a) 
bo’g’in boshi- bo’g’in yasovchi tovushning (unlining) balandligigacha bo’lgan qism;  b) 
bo’g’in  markazi  (bo’g’in  balandligi);  v)  bo’g’in  markazidan  keyingi  qism  (bo’g’in 
balandligidan so’nggi qism).  
Unli (V) yoki unli +undosh (VC) tipidagi bo’g’inning boshi nulga teng bo’ladi: 
o+ta
  (birinchi  bo’g’in  boshi  nulga  teng), 
ol+ma 
(birinchi  bo’g’in  boshi  nulga  teng); 
undosh+unli (CV) tipidagi bo’g’inning oxiri ham nulga teng: 
ol+ma
 ("ma" bo’g’inining 


64 
 
oxiri  nulga  teng)  kabi.  O’zbek  tilidagi  umumturkiy  so’zlarda:  a)  boshi  nulga    teng  
bo’g’in  faqat  so’z  boshida uchraydi: 
o+ta, uch+ta
 kabi; 
 b) boshi nulga teng bo’lgan bo’g’in birinchi bo’g’indan keyin qo’llanmaydi. Bu tipdagi 
bo’g’inning  so’z  o’rtasida  yoki  oxirida  kelishi  faqat  arabcha  va  ruscha  leksik 
o’zlashmalarda uchraydi: 
ma-o-rif 
(arabcha),
 a-or-ta 
(ruscha-baynalmilal) kabi; d) oxiri 
nulga teng (CV tipidagi) bo’g’in so’zning barcha qismlarida qo’llanishi mumkin: 
bo+la, 
da+la 
kabi;  e)  bo’g’in  boshida  undoshlarning  qatorlashib  kelishi  faqat  ruscha-
baynalmilal so’zlarda uchraydi: 
traktor
            (birinchi bo’g’in sxemasi- CCVC) kabi. 

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish