H. A. Jamolxonov



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet104/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

40
 
Fonetik diftong ikkita tovushning o’zaro singishib ketishidan hosil bo’ladi, haqiqiy diftong esa bitta bo’g’in hosil qiluvchi ikki 
tovushdir. Ular bitta fonema sanaladi. Bunday diftong o’zbek tiliga xos emas. 
 


55 
 
       37-§. Sayoz til orqa undoshlari tavsifi. 
1) 
"k"  fonemasi
  -  sayoz  til  orqa,  portlovchi,  jarangsiz,  shovqinli  undosh, 
«g»ning jarangsiz jufti. Bu fonema so’z boshida (
katta,  kiyim
), o’rtasida        (
aka, 
tikan
)  va oxirida  (o’
rdak,  go’dak
)  kela  oladi.  Ko’p  bo’g’inli  so’zlarga  egalik  affiksi 
qo’shilganda,  asosdagi  "k"  jarangli          "g"  ga  o’tadi; 
kovak>kovagi
  (k>g), 
telpak> 
telpagim
  (k>g), 
yurak>yuraging
  (k>g)  kabi.  Bir  bo’ginli  so’zlarda  va  ayrim 
o’zlashma so’zlarda bunday o’zgarish bo’lmaydi: 
yuk - yukim, yuking, yuki;  ishtirok - 
ishtirokim,  ishtiroking,  ishtiroki;  idrok-  idroking,  idroki
  kabi.  Demak,  ko’p  bo’g’inli 
so’zlarning  ba’zi  grammatik  shakllarida  jarangsiz  "k"  ning  jaranglashgan  ottenkasi 
qatnashadi. "k" dan so’ng unli tovushlarning faqat old qator ottenkalari qo’llanadi 
ko’l 
(k

l), kul (k

l), kitob (k’t  p
) kabi; 
2) 
"g" fonemasi
 - sayoz til orqa, portlovchi, jarangli, shovqinli undosh, «k»ning 
jarangli jufti. Bu fonema so’z boshida (
gul, go’zal
), o’rtasida     (
tegirmon, agar
) va 
oxirida (
barg, juvonmarg
) kela oladi. Qadimgi turkiy tilda so’z boshida qo’llanmagan. 
So’z  oxirida  kelishi  ko’proq  o’zlashma  so’zlarda  uchraydi,  bunday  pozitsiyada  u 
jarangsiz  "k"  tarzida  talaffuz  etiladi: 
barg>bark,  pedagog>pedagok
  kabi;  "g"  dan 
so’ng  unli  fonemalarning  faqat  old  qator  ottenkasi  qatnashadi: 
go’zal  (g

zә  l),  gul 
(g

l), gilam (gъlәm) 
kabi;     
3) "n" fonemasi - sayoz til orqa, jarangli, burun sonanti. Bu fonema so’z boshida 
qo’llanmaydi,  so’z  o’rtasida  (
ko’ngil,  singil
)  va  oxirida  (
ong,  ming
)  ishlatiladi.  Bu 
fonema bilan yonma-yon qo’llangan unlilar doimo ingichka talaffuz etiladi: 
jang-jeη, 
ko’ngil-k

nъl 
kabi. Bu fonema qattiq o’zakli so’zlar  yoki so’z shakllarida chuqur til 
orqa  ottenka  bilan  talaffuz  etilishi  ham  mumkin;
  g’ing
  (g’ыng), 
xo’ng-xo’ng
  (xong-
xong) kabi. 
          

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish