H. A. Jamolxonov

Frazemalarning shakl va ma’no 
munosabatlariga ko’ra turlari 
 
Adabiyotlar:
11[83-87],27[113-115,123-125,127-128,137-141,142-
143],32[88],110[6-9]. 
 
157-§.
    Frazemalarning  shakl  munosabati  asosida  frazeologik  omonimiya  va 
frazeologik paronimiya yuzaga keladi:  
I.
Frazeologik omonimiya 
frazemalarning ifoda planidagi (shakldagi, tuzilishdagi) 
tenglik hodisasidir.  
  
Q  i  yo  s      q  i  l  i  n  g:  1. 
Jon  bermoq 
-  «barhayot  qilmoq»:  ... 
Odamzodga  jon 
bergan ham, jonini oladigan ham yaratganning o’zi 
(P.T.) 
2.
Jon  bermoq
  -  «o’lmoq»  «so’nggi  marta  nafas  chiqarmoq»: 
Semiz  va  hamisha 
yurak kasalidan qiynalib yurgan xotin arava ustida yulduz to’la osmonga termilib jon 
berdi
.  (Sh.R.)  Yana:  1. 
Ustidan  chiqmoq
  -  «Biror  narsa  qilinayotganda  tepasiga  borib 
qolmoq»: 
Qaynanangiz  rosa  sevar  ekan,  rais,  -  dedi  Ro’zi  polvon  hazil  aralash,  - 
ovqatning  ustidan  chiqdingiz
  (Sh.R.).  2. 
Ustidan  chiqmoq
  -  «Bajarmoq»: 
Demak, 
Hakimov telefonda bergan so’zining ustidan chiqibdi 
(P.Q.).  
Shaklan teng bo’lgan frazemalar tilshunoslikda omofrazemalar deb nomlanadi.
129
 
Erkin birikma bilan frazema (turg’un birikma) o’rtasidagi shakliy tenglik hodisasi 
frazeologik  omonimiya  emas, 
frazeologik  omonimlik 
  sanaladi.  Demak,  bunday 
holatlarda  «
Omonimiya
»  va 
«omonimlik» 
atamalari  o’zaro  farqlanadi.  Chunonchi:  1. 
Ko’z yummoq
 (erkin birikma)  –  «Ko’zini yumib  olmoq»  ma’nosida;   2) 
Ko’z yummoq
 
(turg’un birikma, frazema) – «ko’ra-bila turib e’tiborsiz qoldirmoq» ma’nosida; 3) 
ko’z 
yummoq
  (turg’un  birikma,  frazema)  –  «vafot  etmoq»  ma’nosida.  Keltirilgan 
misollarning  birinchi  va  ikkinchisida  erkin  va  turg’un  birikmalar,  ikkinchi  va 
uchinchisida  esa  turg’un  birikmalar  (frazemalar)  o’rtasida  shakliy  tenglik  borligini 
ko’ramiz. Birinchi va ikkinchi misollardagi shakliy tenglik omonimlik sirasiga, ikkinchi 
va uchinchi misollardagi shakliy tenglik esa omonimiya sirasiga kiradi.