H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili


-§.Ottenka, variant va variatsiya



Download 1,41 Mb.
bet55/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

27-§.Ottenka, variant va variatsiya tushunchalari o’rtasidagi munosabatlar. Tilshunoslikda ottenka va variatsiya atamalari bir tushunchani-fonemaning nutqdagi real ko’rinishlarini ifodalaydi. Ulardan biri (ottenka atamasi) S.-Peterburg fonologiya maktabiga, ikkinchisi (variatsiya atamasi) Moskva fonologiya maktabiga ko’proq xosdir. Masalan, "d"ning odam va ozod so’zlaridagi ikki xil ko’rinishi (jarangli "d" va jarangsiz "t") bir fonemaning ikkita ottenkasi (S.-Peterburg) yoki ikkita variatsiyasi (Moskva) hisoblanadi.
Variant atamasi tilshunoslikda ikki xil ma’noda qo’llanmoqda: Moskva maktabi vakillari ishlarida variant bir fonemaning ikki xil pozitsiyadagi ikki xil ko’rinishi emas, balki ikkita fonemaning kuchsiz pozitsiyada mo’’tadillashuvidan (neytralizatsiyalanishidan) yuzaga kelgan bir xil ko’rinishidir: prud va prut (talaffuzda: prut va prut) kabi. Bunda "d" va "t" ning so’z oxirida neytrallashuvi sodir bo’lgan, natijada bu ikki fonema bitta "t" ko’rinishiga ega bo’lgan. Bu ko’rinish variant deb nomlangan, u "d" va "t" fonemalariga aloqador bo’lganligi uchun "d" va "t"larning ikkalasi giperfonema ("fonemalar guruhi") deb nomlanadi.21 Bu nazariyaga ko’ra, o’zbek tilidagi savod va savat (talaffuzda savot va savat) so’zlari oxiridagi "d" va"t"lar ham giperfonema, ularning talaffuzdagi neytrallashgan "t" ko’rinishi esa variant hisoblanadi.
Praga tilshunoslik maktabi vakillari ishlarida variant atamasi ko’proq ottenka (bir fonemaning ikki xil ko’rinishi) ma’nosida qo’llaniladi. O’zbek
tilshunosligida ham bu atama ko’proq shu ma’noda ishlatilib kelinmoqda.22

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish