G’uzor sa’noat texnikumi "tasdiqlayman" G’uzor sa’noat texnikumi direktori: “ ” 2021 yil

G’uzor tumani- 2021-2022 o’quv tili


To’plamning muallifi to’g’risida ma’lumot.





O‘qituvchining ismi sharifi: Eshboyeva Maxfuza
Ma’lumoti: Oliy.
Mutaxassisligi:
Pedagogik ish staji:
Ish joyi: G’uzor sa’noat texnikumi


Elektron pochta manzili:
Telefon raqami: [phone]
O’qitish materiallari to’plami tarkibi

T/r	To’plam tarkibi
1	Taqvim-mavzular rejasi
2	Fanning ta’lim texnologiyasi
3	Mavzular to’plami
4	Baholash vositalari va mezoni
5	Visual-didaktik resurslar

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI


QARSHI DAVLAT UNVERSITETI HUZURIDAGI
G’UZOR SA’NOAT TEXNIKUMI

“Tikuv jixozlari”fanidan

TAQVIM-MAVZULAR REJASI


Ta’lim darajasi: Boshlang’ich professional ta’lim


Tayyorlov yo’nalishi: 5.53.10.01 Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi


Kasbi yoki mutaxassislik nomi: 5.53.10.01 Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi
Kvalifikatsiya nomi: Bosh texnik-texnolog
Kafedra mudiri: ______________________

Fan o’qituvchisi: ______________________

G’uzor tumani- 2021-2022 o’quv tili

Tikuv jixozlari fanidan taqvimiy mavzular rejasi

№	Mavzular nomi	Jami	O'qitishning ta'limiy shakli	Mustaqil ta'lim	O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash	Sana
1	"Kirish. .Tikuv va tikuv-trikotaj mashinalari haqida umumiy ma’lumot	2	Nazariy		Tezkor so'rov
2	Mashina ignalari va ular klassifikatsiyasi	2	Nazariy	Mashina ignalari va ular klassifikatsiyasi mavzusi bo'yicha mustaqil ish tayyorlash.	Test
3	Mashina ignalarining tasnifi, tikiladigan mato va ipga binoan igna nomerlari. Ignani mashinaga o’rnatish	2	Amaliy		Savol javob
4	To’g’ri baxyaqatorli choklovchi mokili tikuv mashinalari	2	Nazariy	Tikuv mashinasining ish organlari va moki baxyaqatorning hosil bo’lish printsipini o'rganish	Tezkor so'rov
5	Mato turiga qarab igna va ipni tanlash.Mashinaga ustki va ostki iplarni taqishni mashq qilish, ip tarangligi va chok kengligini rostlash.	2	Amaliy		Test
6	Moki baxyaqatorlar xususiyatlari va baxyaqator hosil bo’lish printsiplari	2	Nazariy	“Texstima” mashinalari ish jarayonini o’rganish	Savol javob
7	Universal mashinalar igna mexanizmlari bilan tanishish	2	Amaliy		Tezkor so'rov
8	Moki baxyaqator hosil qiladigan tikuv mashinalari	2	Nazariy	Moki baxyaqator hosil qiladigan tikuv mashinalari mavzusida referat yozish	Test
9	Tikuv mashinalarini ishlatish, rostlashlar va asosiy ish organlari	2	Amaliy		Savol javob
10	Tikuv mashinalarida ishlatiladigan moslamalar	2	Nazariy	Tikuv mashinalarida ishlatiladigan moslamalar mavzusiga mustaqil tayyorlanib kelish.	Tezkor so'rov
11	Kichik moslamalar vositalarini ishlab chiqarish va ularning vazifalari:tuzilishi va bajaradigan ishiga qarab guruhlarga bo’linishi	2	Nazariy		Test
12	Tikuv mashinalariga texnik xizmat ko’rsatish	2	Nazariy	Mashinalarga ko’rsatiladigan texnik xizmat turlari mavzusiga referat yozib kelish.	Savol javob
13	Tikuv jihozlarini ko’rikdan o’tkazish, jihozlarni sozlash va rostlash, mashinani tozalash va moylash, tikuv mashinalari nuqsonlarini aniqlash va sozlovchi ustaga habar berish.	2	Amaliy		Tezkor so'rov
14	Siniq baxyaqatorli tikuv mashinalari	1	Nazariy	Siniq baxyaqator hosil qiladigan mashinalarning tuzilishini o'rganib kelish	Test
	Kashta tikish mashinalari. Zamonaviy kashta tikish va siniq baxya hosil qiladigan mashinalar va ularning afzalliklari Siniq baxyaqator hosil qiladigan mashinalarning tuzilishi.	1	Amaliy		Savol javob
15	Zanjirsimon baxyaqatorli tikuv mashinalari	1	Nazariy	Zamonaviy zanjirsimon baxyali mashinalar va ularning afzalliklarini o'rganib kelish	Tezkor so'rov
	Zanjirsimon baxyaqatorning mokki baxyaqatordan farqi va afzalliklari. Zamonaviy zanjirsimon baxyali mashinalar va ularning afzalliklari.	1	Amaliy		Test
16	Maxsus yarim avtomat mashinalari	1	Nazariy	Puxtalama baxya qator hosil qiluvchi mashina ish jarayoni mavzusida referat yozib kelish	Savol javob
	Petlya yo’rmash va tugma qadash jarayonlari, mashinaga ip taqish, asosiy sozlash va moylash ishlari.	1	Amaliy		Tezkor so'rov
17	Tikuvchilik mashinalarida hosil bo’ladigan nuqsonlar va ularni sozlash	1	Nazariy	Mustaqil ish: Uyga vazifa.Tikuv mashinalarida hosil bo’ladigan nuqsonlar mavzusida mustaqil ish bajarish	Test
	Tikuv mashinalarida hosil bo’ladigan nuqsonlar: baxyaqator sifatining yomonligi, baxya tashlab tikilishi, ustki va ostki iplar uzilishi, igna siljishi, matoni yomon surilishi	1	Amaliy		Savol javob
18	Namlab issiqlik ishlovchi berish jihozlari	1	Nazariy	Elektr dazmollari turlari va ishlash printsipi mavzusida mustaqil ish bajarish	Tezkor so'rov
	Press yostiqlarini qizdirish turlari. Elektr dazmollari turlari va ishlash printsipi, tikuvchilik buyumlarini tayyorlashdagi ahamiyati	1	Amaliy		Test
19	Tayyorlov, bichuv va sinov tayanch bo’limi jihozlari	2	Nazariy	Mashinalarning tuzilishi va ishlash printsipini o'rganib kelish	Savol javob
20	Tayanch bo’limlarida ishlatiladigan jihozlar	2	Nazariy	Tikuvchilik tayanch bo’limlarida yuk tashiydigan vositalar mavzusida referat yozish	Test
	Jami	40		14

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI


QARSHI DAVLAT UNVERSITETI HUZURIDAGI
G’UZOR SA’NOAT TEXNIKUMI

“Tikuv jixozlari”fanidan

MAVZULAR TO’PLAMI


Ta’lim darajasi: Boshlang’ich professional ta’lim


Tayyorlov yo’nalishi: 5.53.10.01 Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi


Kasbi yoki mutaxassislik nomi: 5.53.10.01 Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini ishlash va texnologiyasi
Kvalifikatsiya nomi: Bosh texnik-texnolog
Kafedra mudiri: ______________________

Fan o’qituvchisi: ______________________

G’uzor tumani- 2021-2022 o’quv tili


MAVZU: Tikuv mashinalari haqida umumiy ma`lumotlar
1.1 Tikuv mashinalarining rivojlanish tarixi
1.2 Jahon miqyosida tikuvchilik mashinasozligi
1.3 Tikuv mashinalarining belgilanishi
1.4 Tikuv mashinalarining sifati va puxtaligi.
1.5 Tikuv mashinalarining turlari
1.1. TIKUV MASHINALARINING RIVOJLANISH TARIXI
Tikuv mashinasining dastlabki ko‘rinishlari Leonardo da Vinchining loyihalarida aks etgan. XVI asr oxirlarida angliyalik Uilyam Li bir ipli zanjirsimon bahyali to‘qima tikish mashinasini kashf etdi. 1755 yili Karl Veyzental qo‘lda bajariladigan qaviqlardan nusxa kuchiruvchi tikuv mashinasini yaratadi.
Hozirgi paytda ham bir qator firmalarda qo‘lda bajariladigan qaviqlarga o‘xshash bahya hosil qilib tikuvchi mashinalar ishlab chiqarilmoqda. Bu mashinalar teri mashsulotlari, poyafzal va qo‘lkoplarni tikishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularning ishlash printsiplari K. Veyzental va T. Sent ixtirolariga asoslangan. 1790 yili Angliyada poyafzal tikadigan mashina uchun Tomas Sentga patent berilgan. Mashina qo‘lda yurgizilar, poyafzal detallari ham igna tagida qo‘lda surilib turilardi (1-rasm). Bu mashina konstro‘qtsiyasi uncha murakkab bo‘lmasa-da, unda ilgarilanma-qaytma harakatlanuvchan igna yuritgichi, gorizontal igna plastinasi, bahya uzunligini o‘zgartirish va gazlamani surish qurilmalari mavjud bo‘lgan.

1-rasm. 1790 yili Tomas Sent tomonidan yaratilgan dastlabki tikuv mashinasi

1829 yili fransuz Bartolo-meya Timone yuqoridagi mashina-lardan muqammalrok bir ipli zanjirsimon bahyali tikuv mashinasi asosida sharbiy kiyim tikishga mo‘ljallangan 80 dan ortiQ tikuv mashinasini yaratgan.
1834 yili Amerikalik Uolter Xant ustki va ostki iplar qo‘llanilgan birinchi moki bahyali tikuv mashinasini yaratgan. Bu mashinada ostki ipning tarangligini sozlash qurilmasi bo‘lmaganligi sababli sifatli bahyaqator olish imkoni yo‘q edi. 1843 yili Amerikada Bendjamin Bin tomonidan yoysimon shakldagi ignali tikuv mashinasi yaratilgan. 1845 yili AQH da Ellios Xou moki bahyali tikuv mashinasi uchun patent oldi. Bu mashinada gazlama vertikal tarzda suruvchi richag ildirgichlariga sanchib qo‘yilar va fakat to‘g‘ri yunalishda surilar edi. Uning bo‘qik ignasi gorizontal tekislikda harakatlanar, to‘quv stanogi mokisiga o‘xshash mokisi esa ilgarilanma-qaytma harakatlanar edi. Bulardan keyingi kashfiyotchilar tikuv mashinalarini yanada takomillashtirdilar. A.Vilson (1850 yil), I.Gibbs va I.Zingerning (1851 yil) dastlabki mashinalarida igna vertikal harakatlanar, tepki bilan bostirib qo‘yilgan gazlama esa gorizontal platformada harakatlanar edi. Oldin bu mashinalarda gazlamani to‘xtab-to‘xtab surib turadigan tishli gildirakcha bo‘lgan, keyinchalik esa uning urniga tishli reyka o‘rnatilgan. Xuddi shu davrda amerikalik Grober va Bekerlar ikki ipli zanjirsimon bahyali tikuv mashinasini yaratdilar. Bu mashinada ustki ip vertikal ilgarilanma-qaytma harakatlanuvchan to‘g‘ri ignadan, ostki ip esa gorizontal harakatli bo‘qik ignadan uzatilar edi. 1858 yili "Vilkokk - Jibss" firmasi aylanma harakatlanuvchan ikki ipli zanjirsimon bahyali tikuv mashinasini ishlab chiqara boshladi. SHu davrdan boshlab ingliz Tomas Eyt, germaniyalik Villi Pfaff va Deton Nauman, shved Xuskvarno va boshqalarning tikuv mashinalarini ishlab chiqaruvchi, loyihalash va takomillashtirish ishlari bilan shugullanuvchi firmalari tashkil etiladi.
1870 yildan boshlab Yaponiya, Rossiya va boshqa davlatlarda "Zinger" firmasi yig‘uv ustaxonalarini tashkil etadi. Bu ustaxonalarda chetdan keltirilgan detallardan tikuv mashinasi yig‘ilar edi.
O‘tgan asrning 30–50-yillarida AKSH, Buyo‘q Britaniya, Germaniya va Fransiya davlatlaridan tikuv mashinalariga 30 dan ortik patent olingan va katta xajmda ishlab chiqarila boshlangan.
1.2. JAHON MIQYOSIDA TIKUVCHILIK MASHINASOZLIGI
Hozirgi vaqtda jahonda tikuv mashinalarini ishlab chiqaruvchi 100 dan ortik firma va korxonalar mavjud. "Zinger" mashinasozlik firmasi tashkil qilinganidan shozirga kadar asosan charm va tikuvchilik mashsulotlarini tayyorlashga mo‘ljallangan moki bahyali maishiy va sanoat tikuv mashinalarini ishlab chiqarayapti. "Shtrobel" (Germaniya) firmasining 200 dan ortik turli tipdagi ko‘rinmas chok hosil qilib tikuvchi mashinalari ko‘p davlatlarda, jumladan, mamlakatimiz yengil sanoati korxonalarida keng qo‘llanilmokda. Zanjirsimon bahyali tikuv mashinalari Amerikada "YUnion Spetsial", yarimavtomatik ravishda ishlaydigan tikuvchilik sanoati mashinalari esa "Riss" firmalarida ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yilgan. "Rimoldi" (Italiya) firmasida ishlab chiqarilayotgan bir, ikki va ko‘p ipli zanjirsimon bahyali takomillashtirilgan, avtomatik boshqaruvli va murakkab texnologik jarayonlarni bajaruvchi maxsus tikuv mashinalarida tikish sifatini nazorat qiluvchi elektron qurilmalar o‘rnatilgan (2-rasm).

2-rasm. "Rimoldi" (Italiya) firmasi avtomatik boshqaruvli murakkab texnologik jarayonlarni bajaruvchi tikuv mashinalari.

"Torrington" firmasida esa barcha ko‘rinishdagi tikuv mashinalari uchun ignalar tayyorlanadi. Keyingi 25–30 yil ichida YAponiyada tikuvchilik sanoati mashinasozligi ancha rivojlandi. "Yamoto", "Juki", "Kansai Spetsial", "Seyko" firmalarida pnevmatik va elektron mexanikaviy qurilmali avtomatik va yarimavtomatik mashinalar, avtomatik boshqaruvli tizimlar katta xajmda ishlab chiqarilayapti.
"Juki" firmasining zanjirsimon bahyali yurmab tikish mashinalari barcha turdagi gazlamalarni sifatli tikishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularda texnik va texnologik talablarga javob beruvchi qo‘shimcha mexanizm va qurilmalar qo‘llanilgan (3-rasm).

3-rasm. "Juki" (YAponiya) mashinasozlik firmasi gazlama chetlarini yo‘rmab-tikish va maxsus yarim avtomatik tikuv mashinalari.

XIX asr oxirlaridan boshlab Germaniyadagi "Pfaff", "Adler", "Dyurkopp" firmalari poyafzal va kiyim tikishga mo‘ljallangan moki va zanjirsimon bahyali tikuv mashinalarini boshqa davlatlarga eksport kilmokda. "Dyurkopp-Adler" mashinasozlik firmasida avtomatik va yarimavtomatik tikuv mashinalari (4-rasm), texnologik jarayonlar uchun shisoblash texnikasi, elektron boshqaruv qurilmasi va mikroprotsessor vositalaridan keng foydalanilgan ixtisoslashgan sistemalar ishlab chiqarilayapti.

4- rasm "Dyurkopp-Adler" firmasining yarimavtomatik tikuv mashinalari.

"Tekstima" mashinasozlik birlashmasida maishiy va sanoat tikuv mashinalari, "Pannoniya" (Vengriya) mashinasozlik kombinatida tugma qadash, halqa hosil qilish yarimavtomatlari, bichish mashinalari va dazmollash uskunalari, "Minerva" (Slovakiya) firmasida asosan Siniq bahya qatorli tikuv mashinalari ishlab chiqarilmoqda. Podolsk (Rossiya) mexanika zavodi dunyo miqyosida taniqli mashinasozlik korxonasi shisoblanib, ishlab chiqaradigan ko‘p turdagi sanoat tikuv mashinalari, yarimavtomatlari puxtaligi va uzok muddat ishlashi bilan aloxida urin egallaydi. "Rostov" mexanika zavodining yo‘rmab tikish mashinalari sanoatimizda keng qo‘llanilmoqda. Bundan tashqari "Toyota" (Yaponiya), "Bernina" (Shveytsariya), "Xuskvarno" (Shvetsiya) firmalarida ishlab chiqarilgan tikuvchilik sanoati mashinalari va uskunalariga talab ortib bormoqda.
ü1.3. TIKUV MASHINALARINING BELGILANISHI
Hozirgi paytda firma va zavodlarda ishlab chiqarilayotgan tikuv mashinalari raqamlar va harflar bilan belgilanadi.
Bu raqam va sharflar orqali mashinalarning texnikaviy va texnologik parametrlarini aniqlash mumkin.
Rossiyadagi Podolsk tikuvchilik mashinasozlik korxonasi maishiy tikuv mashinalari sinfi bir raqamli, sanoat tikuv mashinalari esa ikki raqamli tartibda belgilangan (masalan, 2, 22, 26, 51 va hokazo).
Agar shu mashinalar asosida boshqa variantlari yaratilgan bo‘lsa, ularni 22-A, 22-B, 26-A, 51-A rusumli tikuv mashinalari, deb sharflar ko‘shib belgilanar edi.
Keyinchalik yangi yaratilgan yoki takomillashtirilgan mashinalar variantlariga esa 2 raqamidan boshlangan tartib nomeri va 8 raqamini ko‘shib belgilashga qaror qilingan. Masalan: 1276-1, 1276-2 yoki 823, 1823, 2823, 3823 va xokazo. Ayrim shollarda moki bahyaqator hosil qilib tikuvchi ikki ignali tikuv mashinalari belgilanishida ignalar orasidagi masofani bildiruvchi raqam ko‘paytirish belgisi orqali kiritilgan. Masalan, 852x38, 852-1x10. Orsha (Belorussiya) yengil sanoati mashinasozlik korxonasi ham uz tikuv mashinalariga shu yusinda quyidagicha belgilar ko‘ygan: moki bahyali to‘g‘ri bahyaqator yuritadigan 97-A rusumli tikuv mashinasi; ostki gazlamadan solqi hosil qiladigan 297 rusumli tikuv mashinasi; gazlama chetini qirqishga mo‘ljallangan 397-M rusumli tikuv mashinasi; materialni differensial suruvchi 697 rusumli tikuv mashinasi va xokazo. Rostov-Don yengil mashinasozlik zavodi o‘zining tikish va yo‘rmashga mo‘ljallangan mashinalarini vazifasiga kura raqam va sharflar bilan belgilaydi (masalan, 408-AEM, 508-M va xokazo).
"Pfaff" (Germaniya) firmasi tikuv mashinalari 22 ta raqamli belgilanishga ega. Masalan, 142-732/09-263/02-900/05 BS x 10 tikuv mashinasi belgilanishi quyidagicha taxlil qilinadi: 1 – ikki ipli moki bahya hosil qilib tikuvchi, 4 – tekis platformali, 2 – tebranma harakatlanuvchi ignali, gazlamani ostki reyka orqali suruvchi ikki ignali, 732/09 – gazlama chetini qirquvchi qurilmali, 263/02 – chuntak tikuvchi qurilmali, 900/05 – ipni qirquvchi pichoqli, B – qalinlikdagi, S – turdagi gazlamani tikuvchi mashina shisoblanadi. Ignalar orasidagi masofa 10 mm ga teng.
«DJUKI» firmasi (YAponiya) tikuv mashinalari oldin sharflar, keyin raqamlar bilan belgilangan. Masalan, DLN-5410H-6-W/EC-321/AK-34 moki bahyali tikuv mashinasi belgilari firmaning maxsus kataloglaridan quyidagicha aniqlanadi: DLN-5410 – tikuv mashinasi modeli, N – ogir materiallarni tikishga mo‘ljallangan, 6-ipni avtomatik qirqish mexanizmli, W – ustki ip chetlatgichi bor, ES-321 – elektron boshqaruvchi sistemali, AK-34 – tepkini avtomatik kutaruvchi qo‘shimcha mexanizmli mashina.
"Tekstima" (Germaniya) mashinasozlik birlashmasida ishlab chiqariladigan tikuv mashinalari ikki guruh raqamlar bilan belgilanadi. Masalan, 8332/3355 rusumli tikuv mashinasida 8332 sinfiy belgisi shisoblansa, 3355 texnikaviy va texnologik ma`lumotlarini bildiradi, ya`ni 3–moki bahyali, ipni naychaga o‘rash mexanizmli, 3–gazlamani ostki surish va gazlamaning chetini qirquvchi pichoq mexanizmli, 5–ipni qirquvchi, igna sholatini ta`minlovchi, tepkini kutarish va tushirish mexanizmli, 5–qalinligi 5 mm gacha bo‘lgan gazlamani tikuvchi mashina ekanligini anglatadi.
Vatanimiz tikuvchilik korxonalarida "Minerva" firmasi Siniq bahyaqator bilan tikish turdagi tikuv mashinalari, "Shtrobel" firmasi ko‘rinmas chok hosil qilib tikuvchi, Rossiya va Belorussiya yengil mashinasozlik zavodlarida ishlab chiqarilayotgan universal va maxsus vazifali tikuv mashinalari keng qo‘llanilmoqda.mashinalari, "Pannoniya" firmasi dazmollash presslari, "Pfaff", "Adler", "DJUKI" firmalari shar xil