Guruh talabasi Toirov Shaxzodning “Biznes boshqaruv asoslari” fanidan

.4 Biznes tuzilmasining soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar menejmenti

Biznesjarayonlariniboshqarishdabiznestuzilmasiya’nixo‘jalikyurituvchisubektningsoliqlarvaboshqamajburiyto‘lovlarmenejmentimuhimahamiyatgaega. Bumasaladanoiqtisodiyotta’limyo‘nalishlariningtalabalariuchunmo‘ljallangan “Soliqlarvasoliqqatortish” kursidahammuayyantushunchalarberilgan. Mazkurfannio‘rganishdasoliqlarmasalasidavlattomonidano‘rnatilganbo‘lsa, bizsizbilansoliqlarnisoliqto‘lovchitomonidanturibo‘rganishgaharakatqilamiz.

Soliqlarvaboshqamajburiyto‘lovlarhamdanosoliqdaromadlarhechbirbiznessubektlariraxbarlarigaxushkelmaydivabuqaytarilmaydiganchiqimekanliginibiladi. Lekinhechbirfuqarosoliqlarto‘lamasin, soliqlarningkeragiyo‘qdebo‘ylamaydi. Hamma soliqlar kerak soliqlar bizga yoqmasa ham obektiv zaruriyat deb tushunadilar.

Нarbirkichik-biznessub’ektaridavlat-umuhalqpuljamg‘armalarinibarpoqilishdaishtiroketib, mudofaa, tinchlik, ta’lim, tibbiyot, madaniyatvasport, ilm-fannirivojlantirishgao‘zhissasiniqo‘shayotganligibilanfahirlanibyuradi.

YAqin o‘tmishda (2017 yilda) mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 249.1 trln so‘m bulgan. Davlat byudjetining daromadlari 48476 mlrd so‘m xarajatlari esa 49090 mlrd so‘m bulgan edi. 34 mln kishilik aholisi bo‘lgan davlat uchun bu ancha salmoqli ko‘rsatkich. Lekin, 2018,2019 yillarda rejalashtirilgan iqtisodiy ko‘rsatkichlar bundan sezilarli darajada ko‘p bo‘lishi kutilyapti. 2017 yilda byudjet daromadlarining YAIMdagi ulushi 19.45 % ni tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich yildan yilga pasayib borishi kutilyapti. Demak, biznes subektlar qo‘shilgan qiymatdan o‘rtacha 19.45 % soliq va boshqa majburiy to‘lovlar hamda soliqsiz daromadlar to‘lab kelishgan. Ma’lumki, soliqsiz byudjet daromadlarini hamma ham to‘layveramaydi. YA’ni, davlat xizmatlaridan foydalanuvchilar davlat boji to‘lashsa, davlat mulkini sotib olganlar, ko‘chmas mulkni sotib olganligi uchun haq to‘lashadi. SHu tariqa soliqsiz daromadlardan tashqari soliqlar, tahminan 14.8 % ni tashkil etadi. Bu raqamlarni nega keltirdik ? Biznessubektlari qo‘shilgan qiymatdan 15 % atrofida soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar ado etilishi kerakligini oldindan bilsinlar va bu jarayonni to‘g‘ri boshqarsinlar. Soliq agentlari haridor to‘lagan pul tushumlaridan o‘z harajatlarini qoplab olishgach qolgan summa foyda bo‘ladi. Soliq esa shu foyda xaridor to‘lagan tushumning kichik bir qismini soliq qilib, to‘g‘ri xisoblab, to‘lab berishga ma’sul kishi , davlatning vakili soliq agentidir. Soliq har holda tadbirkorning hisobiga tushgan mabllag‘lardan to‘lanadi. Ozroq yoki ko‘proq to‘lanishi to‘lovchiga bog‘liq bo‘lishi ham mumkin. Ma’lumki ayrim biznessubektlari kichik korxona sifatida ro‘yxatdan o‘tib, yagona soliq to‘lashni maqul ko‘rishadi. YA’ni aylanma pul tushumidan 5% yagona soliq to‘lashadi. YAgona soliq to‘lovchisi qo‘shilgan qiymat solig‘i va aksiz solig‘i to‘lovchisi bo‘lmaydi. Biroq ayrim kichik korxona va mikrofirmalar umumbelgilangan soliqlar to‘lashga ruhsat so‘rab ariza berishadi. Soliq organlari ularning statuslarini o‘zgartirib, kichik korxonalar ro‘yyxatidan chiqarishgach, qo‘shilgan qiymat va aksiz soliqlari to‘lovchilariga aylanib qolishadi. Nega? Siz ham shunday qaror qabul qilgan bo‘larmidingiz? Men umumbelgilangan soliqlarni to‘lashga o‘tkazishlarini so‘rab ariza bergan bo‘lar edim. CHunki biznessubektlari ham xomoshyolarni, transport va boshqa xizmatlarni , elektr energiyasi, va boshqa narsalarni QQS(kushilgan kiymat soligi) va Aksiz soliqlari bilan sotib olishsayu, o‘zlari yagona soliq to‘lovchisi sifatida QQS va Aksiz solig‘i to‘lashmasa tannarx egri soliqlar xisobiga qimmatlashib foyda kamayib ketgan bo‘lar edi. Umumbelgilangan soliq to‘lovchilari qatoriga o‘tgan biznessubektlari esa xaridorlardan olgan QQS(kushilgan kiymat soligi) va Aksiz solig‘idan mol etkazib beruvchilarga o‘zi tomonidan to‘langan soliqlar summasini chegirib, o‘rtadagi farqni to‘lashadi. Natijada xom-ashyo va boshqa kerakli xizmatlarga to‘langan egri soliqlar tannarxdan chiqib ketib foyda miqdori kupayadi.

Soliq agentlari tushumlarini soliqdan yashirishga yo‘l qo‘ymasliklari zarur. Soliqdan asossiz qochish, korxonani bankrotlikka olib borish, soliq to‘lovchini esa o‘z xisobidan jarima to‘lashga yoki o‘ziga nisbatan turli xuquqiy jazo choralari tayinlanishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Davlat tadbirkorlikni, xo‘jalik yuritish faoliyatini nega rag‘batlantiradi? Birinchidan jamiyatga kerakli tovarlar ishlab chiqarishi uchun. YAngi , serdaromad ish o‘rinlarini barpo etganligi uchun. Soliqlar to‘lanib, byudjet daromadlarini shakillantirish va shu orqali davlat o‘z vazifalarini bajarishga imkon beradigan byudjet daromadini shakillantirishga imkon yaratiladi. Byudjet daromadlari mudofaa, tinchlikni saqlash, boshqaruv, ta’lim, fan, madaniy aloqalar hamda boshqa davlat funksiyalarini bajarish uchun kerak. Byudjetni shakillantirishda barcha balog‘atga etgan, mehnatga layoqatli fuqarolar ishtirok etishlari shart. Bu talablar, avvalo O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida (61-modda) va Kodekslarida o‘z ifodasini topgan .Byudjetnishakillantirishdaxammaqatnashayotganbirpaytda,kimlardir,davlatningxizmatlaridanfoydalanganixolda, o‘ziningfuqorolikburchinibajarmaganligiuchun, bundaykishiganisbatannafratbilanmunosabatdabo‘lishadi. Tekinxo‘rdebqarashadi. Ravonyo‘ldayurish, tinchuxlabturish, bepulta’limolishyaxshi, soliqnixammaqatorito‘lashyoqmasa, albattainsofdanemas. Soliqlarnimavjudqonunlardan va berilgan imtiyozlardanfoydalanibto‘lash kerak.

Xususiy savdo do‘konidan xarid qilayotgan bir tadbirkor qo‘shni fotograf-yagonasoliqto‘lovchisining, to‘lovterminalidanfoydalanayotgandekqilibko‘rsatadi; o‘zinifaoliyatinivaqtinchato‘xtatgandekko‘rsatadi. Aslidaishinidavomettiraveradi. Uningsirinielektr, gaz, suv, xisoblagichlaroshkorqilibqo‘yadiv.h.k. Soliqdanqochishningbarchayo‘llarinitadbirkorbilganbo‘lsademaksoliqxodimixambiliboladi.. O‘zbekistonqonunchiligida 15 yoshdanmexnatqilishgaruxsatetilgan. Nochorilikdan 15 yoshlibolaishlab, soliqlarnito‘lasa-da, millionlarnitasarrufqilayotgantadbirkorsoliqdanqochishnayranglarinio‘ylab, echimizlabyursa.

Davlat – deputatlar kechasiyu-kunduzi soliq yukini kamaytirish xaqida o‘ylashadi. Bu masala xoxish va bitta qaror bilan xal qilinadigan muammo emas. Xamma soliq to‘lasa, keyin yuk engillashadi. Soliq yukini teng taqsimlash ustida amaliy ishlarqilinayapti.

2019 yilyanvaroyidansoliqkodeksini yangi taxriri ishga tushadi, soliq yuki engillashadi.

Masofadansoliqxisobotlaritopshirish, soliqto‘lash, dekloratsiyataqdimqilish, tadbirkorlikniboshlashvato‘xtatishimkoniyatlari, biznessubektlariningvaqtinitejaydi.AKT – (axborotkommunikatsiyatizimi)larbilanbog‘liqbiznesturlarinikengaytirishmasalasi, yuqoridaaytibo‘tilgansabablargako‘rao‘tadolzarbxisoblanadi. Axborotlarvaularniqaytaishlash, axborotlarnitarqatish, foydalanishbilanbog‘liqbo‘lganbiznesturlaribo‘yichasoliqimtiyozlariniasoslashvailgarisurishharqachongidanhamdolzarbbo‘libturipdi. Aytibo‘tdikelektridorasibilansoliqidorasio‘zaroaxborotalmashishnatijasidatadbirkorfaoliyatinito‘xtatmaganliginibilibolishmumkinbo‘lganidek, davlatavtomobilnazoratima’lumotinisaralab, soliqto‘lamayyuktashibyurgan, soliqxisobigaturmagantransportvositalarininganiqsoninibilishimumkin. Bankma’lumotlariniqaytaishlabvalyutavaboshqaoperatsiyalarhajminianiqlashningilojiborvahokozo. Soliqniboshqarishningsamaraliyo‘li – soliqdanqochishgasarflaganaqlnibiznesnirivojlantirishgajalbqilishdir. Firmalardaesasoliqmaslahatchilarihamdaauditorlarxizmatidanfoydalanishmaqsadamuvofiq. Tadbirkorkishiengavvalosoliqagentidir.

BIZNES-JARAYONLARI INJENIRENGIGI

РЕЖА

1 Biznes-jarayonining ta'rifi

1.2 Umumiy biznes jarayoni modeli

1.3 Korxona boshqaruviga funktsional yo'naltirilgan yondashuv

1.4 Korxona boshqaruviga jarayonga yo'naltirilgan yondashuv

Annotatsiya: Korxonalardagi biznes jarayonlarning mohiyati va qayta tiklashning umumiy tushunchalari oshkor etiladi.
Kalit so'zlar: qayta tiklash, biznes jarayoni, ISO-9000, resurslar, funktsiyalar, tashkilot, tuzilma.

" Biznes jarayoni" atamasi ko'p ta'riflar mavjud.

1 Biznes-jarayonining ta'rifi
Biznes jarayoni - muayyan texnologiyaga ko'ra, mahsulotni iste'molchiga qiymatli mahsulotlarga aylantiradigan barqaror, aniq maqsadga qaratilgan o'zaro bog'liq faoliyatlar to'plami (ishlarning ketma-ketligi).

Biznes jarayoni tashkilot faoliyatini qo'llab-quvvatlaydigan va maqsadlarga erishish uchun o'z siyosatini amalga oshiradigan bir-biriga bog'liq va o'zaro ta'sir o'tkazadigan faoliyatlarning mantiqiy ravishda to'liq majmui sifatida tavsiflanadi.

ISO9000 xalqaro standarti tashkilotni ishchilar guruhi va mas'uliyat, vakolatlar va munosabatlarni taqsimlash bilan zarur mablag' sifatida belgilaydi.

Boshqacha qilib aytganda, tashkilot ma'lum maqsadlarga erishish uchun odamlarning harakatlari tizimlangan, ongli ravishda birlashtirilishi mumkin. Tashkilot korporativ, jamoat yoki xususiy bo'lishi mumkin.

Biznes jarayoni dar ma'noda iste'molchi uchun ahamiyatga ega bo'lgan ma'lum bir natijaga erishishga qaratilgan tegishli tartiblar majmuasi sifatida tavsiflanishi mumkin.

Biznes jarayoni ma'lum bir manbalarni (moliyaviy, moddiy, insoniy, axborot) foydalanadi.

Umuman olganda, korxona uchun biznes jarayoni - mahsulotni ishlab chiqarish (natija) yaratish uchun hal etiladigan doimiy vazifalar qatoridir. Biznes jarayonining boshlang'ich nuqtasi va yakuniy mahsuloti - bu talab korporativ yoki tashqi «iste'molchilar» tomonidan amalga oshiriladi.

Biznes jarayonlari sizning korxonangizning yuqori samaradorligiga erishish imkonini beradi, bu esa iste'molchilar ehtiyojlariga qaratilgan. Shuning uchun biznes jarayonining ahamiyatini oshirib, ko'p funktsiyalar bilan bog'lash muhimdir.

Biznes jarayonlari markazida doim biznesni boshqarish masalalariga qaratilgan. Ularning maqsadi qat'iy belgilangan (masalan, "mahsulotni ishlab chiqish" biznes jarayonining tsiklini 30% qisqartirish) va ular xarajatlarning hisob-kitobiga (qiymatni aniqlash bilan) bog'liq.