Guruh talabasi Toirov Shaxzodning “Biznes boshqaruv asoslari” fanidan

Moliyamenejeritugrisida. Ingiliztilidagi manager – boshqaruvchiso‘zidanolingan. Menejmentiborasiboshqaruvchilikkaoidfaoliyatma’nosinibildiradi. Xususiybiznesegasiko‘pinchao‘ziboshqaruvchiham, nazoratchiham, bozornio‘rganuvchi(marketolog) hamvahisobkitobyurituvchihambo‘ladi. Ko‘pincha, xususiy biznesda chetdan ishchi yollanmaydi. Biznes oila azolari ko‘magida yuritiladi.

Menejer-ishboshqaruvchi, lekin biznesning egasi emas. Xo‘jayinningtopshiriqlarini bajaradigan yollanma mutaxassisdir. Menejer muayyan soxalarda etarli bilimlarga ega bo‘lib, biznesni rivojlantirishga qo‘shgan hissasiga qarab rag‘batlantiriladi. U xorijiy tillarni, xujjatlar yuritish, hisobotlar tuzush, vaziyatlar ko‘p variantli bo‘lganda, eng samarali echimni topib, rahbariyat tasdig‘iga kirita olishi talab qilinadi. Menejment bir nechta menejer – xizmatchilar mehnati bilan olib boriladi.

Ishchilarniboshqarish, ishlabchiqarishnitashkiletish, buxgalteriyayuritish, foydanianiqlash, soliqlarnihisoblash, to‘lash, sug‘urta , bank, aksiyadorlar,birjalar, homoshyota’minoti, energiya, suv, gaz, issiqlikta’minoti, transport, texnikalargaxizmatko‘rasatuvchilar, reklamatashkilotlarivaboshqaichkivatashqisharoit, hamkor, buyurtmachi, ishbajaribberuvchilarbilanishlaydi. SHu tashkiliy boshqaruv ishlarining ichida, moliyaviy – pul to‘lovi, taqsimot va pul bilan nazoratni olib borish bilan shug‘ullanadigan menejer ham bor. Moliyaviy menejmentkatta korhonlarda, avvalo davlat ishtirokidagi korxonlarda tashkil qilinadi. Xususiy biznes egasi, olgan daromadidan soliqlarni, sug‘urta mukofotini, bank xizmatini to‘lab, qarzi bo‘yicha hisob kitob qilganidan keyin qolgan sof daromadning qanday sarflanishini o‘zi belgilaydi. Hohlasa to‘y qiladi, uy quradi, avtomabilni yangilaydi, sayohatga boradi, ta’lim kontraktini to‘laydi, yangi dastgoh sotib oladi, omonatga pul qo‘yadi, birjadan ko‘chmas mulk yoki qimmatli qog‘oz sotib oladi.

Davlat korxonalari, davlat ulushi bor korxonalar, hissadorlik jamiyatlari, qo‘shma korxonalar va boshqa turdagi xususiy bo‘lmagan ho‘jalik yurutuvchi subektlarda moliyaviy ishlar – mol etkazib beruvchini va hizmat narhini tanlash, mukofotlash va mehnatga haq to‘lash, birjada qatnashish, bozor tanlash, eksport manzilini aniklash, investitsiyalarni yo‘lga qo‘yish, foyda taqsimotining barcha mayda – mayda masalarigacha vakollatli organ – direktorlar kengashi, boshqaruv va nazorat hay’ati, aksiyadorlarning vakillik organlarining roziligi bilan amalga oshiriladi. Mablag‘lar, quvvatlar birlashsa ish tez o‘rnidan siljiydi. Bunda, har bir ish bilan yuqori malakali mutahasis, alohida tashkilot yoki tuzilma shug‘illanadi. SHartnomalar xuquqiypuxta bo‘lishi, hom-ashyoni uzluksiz etib kelishi, energiya ta’minotida uzilishlar bo‘lmasligi, logistika (etkazish), tayyorlov, eksportchi hizmatlari benuqson ishlashi, ko‘p jihatdan ixtisoslashishga bog‘liq. Ixtisoslashish esa yiriklashishni, markazlashishnitaqazo qiladi. YOlg‘iz- hatto hususiy korxona ham bir o‘zi, yolg‘iz ishlay olmaydi. Unga ham transport, bozorda ish o‘rni, hom-oshyo etkazib beruvchi manba, hech bo‘lmaganda haridor-istemolchi kerak.

Shutariqa, iqtisodiygloballashuvbirinchidanraqobatgaqarshiturish, bozorgakiribborish, yirikbrendlarnishakllantirishuchunamalgaoshirilganbo‘lsa, ikkinchidantabiiyravishdamoliyaviymenejmentni, ya’nipullito‘lovlarnisamaraliboshqarishhizmatipaydobo‘lib, biznesjarayonlaridao‘zo‘rninimustahkamegallashigasababbo‘ladi. Ikki va undan ortiq kishilar o‘rtasidagi biznes jarayonlari bilan bog‘liq pulli munosabatlarni, tomonlarga yoqadigan, qanoatlantiradigan tarzda boshqarish uchun echim bitta. Bu ham bo‘lsa-Moliyaviy menejmentdir.Ular buxgalter, iqtisodchi, auditor, shartnomalar menejeri va boshqa mutahasislar hamda marketologlardan iborat ish yurituvchilardir.

Moliyaviymenejmentningmohiyatito‘g‘risidag‘arbvasharq, evropavaAmerika, YAponiyaolimlariturlichafikrlarniilgarisurishadi. Buning sababi, moliyaviy menejmentmintaqalarda, turli davrlarda o‘ziga hos amal qilganligidir. Kimdir tushlikni o‘z uyida tayyorlaydi. Kimdir buyurtma beradi. Kimdir faqat ishlab chiqaradi. Kimdir sotadi va fond bozorida ham ishtirok etib, ko‘p yo‘nalishli faoliyat yuritadi. AQSHlik biznes vakillari moliyaviy menejmentdeganda, ko‘proq birjada qimmatli qog‘ozlar oldi sotdisi bilan shug‘ullanuvchilarning faoliyatini tushunishadi. Ular moliyaviy menejment degandaaniq bir maqsadlarni amalga oshirishni, yani aktivlarni moliyalashtirishva pul resurslarini yaratish, taksimlash bilan bog‘liq bo‘lgan boshqaruv qarorlarini qabul qilish deb ta’rif berishadi. Moliyaviy menejmentfirma va kampaniyalarning boyligini ko‘paytirish omili deb tushunishadi. Rus iqtisodchi olimlarini ta’kidlashlaricha; moliyaviy menejmenttushunchasi ho‘jalik mexanizimining faol tarkibiy qismi sifatida korhonalar moliyasini boshqarish mexanizimi deb ta’riflaydi.Bizningchaham – moliyaviymenejmentkorxonlardamoliyaviyresurslarnishakllantirishvaulardanfoydalanish, aylanmamablag‘larniboshqarishjarayonidir. Moliyaviymenejmentkorxonalardamoliyaviyresurslarvaaylanmamablag‘larniboshqarishjarayonidafoydalaniladiganusullar, qo‘llanmalarvashakllartizimidir. Moliyaviyresurslarbu – korxonaixtiyoridagiamortizatsiyajamg‘armasi, zahiralarqiymati, olingandividendvafoizlar, ustavjamg‘armasidagixususiy (o‘z) mablag‘lari, olinganqarz, kredit, ssuda, sug‘urtaqoplamasi, grantvaboshqamablag‘larhisoblanadi.

Soddaroqqilibaytsak, moliyaviymenejment–buho‘jalikyurituvchisub’ektlarnijoriyvastrategikmaqsadlarigaerishishda, ularningmoliyaviy (pulaylanmalarini) resurslarivamoliyaviyfaoliyatiniboshqarishdir.

Pulnihamma, xattobirmartalikishlarnibajaribberuvchi – yollanmaishchihamtopaoladi. Lekin, unisarflashuchun, odamalohidamaktabnio‘taganbo‘lishikerak.

Tashkilqilingankichik, xususiytadbirkorlikdatovarishlabchiqarish, xizmatlarko‘rsatishyokiishlarbajaribberishgaixtisodlashganligi, qaerdajoylashganligi, chetgamaxsulotchiqarishi, davlatbuyurtmasibor – yo‘qligi, ichkibozordafaoliyatqilishimoliyaviymenejmentningturlichabo‘lishinitalabqiladi. Chunki, xo‘jalikyurutuvchisub’ekto‘zfaoliyatidavomida, bevositaikkinchitomonbilaniqtisodiymunosabatlaryuritadi. Elektrenergiyasigaulanadi, gazdan , suvdanfoydalanadi. Transportxizmatidanfoydalanadi. Xaridorbilanpullimunosabatgakirishadi. Foydanio‘rtadabo‘lishadi. Sug‘urtagaa’zobo‘ladi. Soliqto‘lashadi, vahokazo. Natijadabiznessubektlariningmoliyaviyfaoliyatishakillanadi.

Biznes subektlarining moliyaviy munosabatlari–ichki va tashqi moliyaviy munosabatlarga bo‘linadi. Tashqi moliyaviy munosabatlarlar o‘z ichiga biznes subektlarini tashkil etish, ustav kapitalini barpo qilish va asosiy hamda aylanma mablag‘larni moliyalashtirishdan tortib yakuniy natijalarni ishtirokchilari o‘rtasida dividend yoki foiz ko‘rinishidagi mablaglarni taqsimlashgacha bo‘lgan munosabatlarni qamrab oladi.

Biznessubektlariningichkimoliyaviymunosabatlarixo‘jalikfaoliyatijarayonidagixom - oshyoetkazibberishga, transportta’minotsohalaridagihamdaishchixizmatchilargato‘langanishhaqi, mukofatlarvasoliqlarni, byudjetgao‘tkazibberishgaoidmunosabatlarniqamraboladi. Byudjet bilan bo‘ladigan barcha munosabatlar uchun soliq agenti, ya’ni biznes egalari ma’sul bo‘ladi. Tijorat banklari, sug‘urta kompaniyalari, maslahat- konsalting va audit xizmatlari ko‘rsatuvchi tashkilotlar bilan moliyaviy munosabatlar ham moliyaviy menejment asosiy faoliyatini belgilaydi. Xaridor, buyurtmachi va turli ruhsat beruvchi, nazorat qiluvchi tashkilotlar bilan bo‘ladigan munosabatlar ham moliyaviy menejment faoliyatini tashkil qiladi.Chunki qarz olish va to‘lashlar nazorat qilinadi.

Xulosa qilib aytganda:

Aktiv (xom-oshyo, ehtiyotqismlar, zahiralar) larningxajmioptimalbo‘libulardapulmablag‘lariniuzoqvaqtbandbo‘libqolmasligi, elektr, suv, gaznitejabsarflashmasalalarimoliyaviymenejmentningasosiyvazifalaridanxisoblanadi.

Kapitalniboshqarishya’nibiznessubektlariningxozirgivakelgusidagifaoliyatiniuzluksizmablag‘bilanta’minlashmaqsadidatejamkorlik, maqsadlilik, operatsiyalarnita’minlashorqaliumumiytalab, etarlilik, uzluksizliknita’minlashdaniborat.

Moliyaviymenejmentinvestitsiyalarniboshqarish, ya’nifaoliyatturlarinikengaytirishvaularnimablag‘bilanta’minlashdir. Amortizatsiyaajratmalarizaxirajamg‘armalari , foydadanajratmalarvachetdanaksionerlar, banklarvaboshqaishtirokchilarnijalbqilganholdaqo‘zlanilganvazifalarnito‘liqmoliyalashtirishamaliyotidir.

Расм?????

SHuningdek, puloqimlariniboshqarishya’nibiznessubektlariningmoliyaviybarqarorligivaiqtisodiymustaqilligi , to‘lovgaqodirliginita’minlashgaxizmatqiladi. Moliyaviymenejmentningmaqsadibiznessubektlariningmaqsadlaridankelibchiqadi. Ular - moliyaviybarqarorliknita’minlash, biznessubektlariningmahsulot, ishvaxizmatlarirealizatsiyasiniamalgaoshirish, foydaniko‘paytirishvabiznesegalariningmoliyaviytalablariniqondirishidir.