Guruh talabasi salaydinova sevara ning

III. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR _________________ 22

KIRISH.

Fanlarning integrallashuvi tez suratlar bilan davom etayotgan hozirgi paytda organik kimyoning boshqa fanlar bilan yaqinlashishi sodir bo‘lmoqda. Organik kimyoga kvant-kimyoviy tasavvurlar kirib kelib, uning fizikalashuvi va matematiklashuvi boshlandi. Organik molekulalarda sodir bo‘ladigan almashinish, birikish, qayta gruppalanish reaksiyalarining qay yo‘nalishda sodir bo‘lish ehtimolligini, molekulalarning reaksiyaga kirishish qobiliyatini oldindan bilish uchun qilinadigan kvant-kimyoviy hisoblashlarni matematik apparatsiz amalga oshirib bo‘lmaydi. Bu hisoblashlar EHM keng miqyosda foydalanishni taqazo etadi. 1920 y. da fizik Aston birinchi bo‘lib, mass-spektrometrik usulni qo‘lladi. Uning yordamida barcha elementlarning aniq massasini tekshirib ko‘rildi. Izotoplar aralashmasi analiz qilinmoqda. Organik moddalarning molekulyar massalarini aniqlash metodi kashf etildi. Yangi organik moddalarning tuzilishini aniqlashda bugungi kunda IK-, UF-, YaMR-spektroskopiya, rentgenostruktur analiz kabi fizik usullardan keng foydalanilmoqda. Undan tashqari, organik moddalarning yonish, hosil bo‘lish issiqliklarini o‘lchash, ulardagi bog‘larning barqarorligi va tabiati hamda reaksiyalarning muayyan yo‘nalishda borish sharoitlari haqida hulosa chiqarish imkonlari vujudga keldi. Bu energetik xarakteristikalarni o‘lchashda ham organik kimyo fizika metodlaridan foydalanadi.

Organik kimyoning biologiya bilan hamkorligidan biologik kimyo va bioorganik kimyo vujudga keldi.

Organik kimyo fanining yutuqlari sanoatga tadbiq etilib, xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida keng ko‘lamda foydalanilmoqda. Kimyo sanoati plastmassalar, organik shisha va turli sintetik polimerlar sintez qilishda, avtomobilsozlik, samolyotsozlik, elektr, radio, to‘qimachilik sanoati tarmoqlarining rivojlanishiga katta xissa qo‘shmoqda. Organik moddalarning asosiy manbalari hisoblangan toshko‘mir, neft, tabiiy gazlar, o‘rmon va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash yo‘li bilan yoqilg‘ilar, bo‘yoqlar, portlovchi moddalar, dori-darmonlar, sun’iy ipak tolalari, o‘g‘itlar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Sintetik polimer materiallar pishiqligi jihatidan metall va boshqa qurilish materiallaridan afzal va arzon. Qishloq xo‘jaligini intensivlashtirish, hosildorlikni oshirish, har-xil zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurashda sanoat miqyosida ishlab chiqarilayotgan turli-tuman organik birikmalar: insektitsid, fungitsid, gerbitsid va defoliantlar katta rol o‘ynamoqda.

Stereokimyo-molekulalarning geometrik asoslari haqidagi ta’limot bo‘lib, atom va molekulalarning fazoviy holatlarini hamda uni kimyoviy reaksiyalar davomida o‘zgarishini o‘rganadi. Butlerovning kimyoviy tuzilish haqidagi ta’limoti molekulalarning fazoviy konfiguratsiyalarini tushunishga yo‘l ochdi. Bir xil struktura formulasiga ega, lekin funksional gruppalari fazoviy holatlari turlicha bo‘lgan birikmalar-stereoizomerlar deb ataladi. Stereoizomeriyaning ikki asosiy tipi mavjud: geometrik (sis-, trans-) va optik.

Organik birikmalarda uglerod atomi sp³-gibridlangan holda bo‘lganda C atomi valentliklari tetraedr burchaklariga yo‘nalgan bo‘ladi. Тurli o‘rinbosarlar tasirida molekulaning fazoviy modeli tuzilishida normal tetraedr burchalari hosil bo‘ladi. Тurli o‘rinbosarlar ta’sirida molekulaning fazoviy modeli tuzilishida normal tetraedr burchagi 10928 dan farq qiluvchi valent burchaklari hosil bo‘lishini e’tiborga olish zarur. Organik birikmalardagi bog‘ uzunligi ham o‘zining xarakterli ahamiyatiga ega. Bir turdagi bog‘ turli birikmalarda turli qiymatga ega bo‘lishi mumkin.