|
2.2. “ Shajarayi turk “ asarining o`zbek adabiyotida tutgan o`rni
Abulg`ozi Bahodirxon o`z otasining nomi bilan ataluvchi Arabmuhammadxon madrasasida tahsil oldi. Arabmuhammadxon o`g`lining o`qishi va dunyoviy ishlarni o`rganishga alohida e’tibor bergan. Aka va ukalari o`rtasida o`ta zehnli va qobilyatli bo`lgan Abulg`ozi o`z zamonasining bilimdonlari qo`lida tehsil ko`rgach , tarix faniga ixlos va ishtiyoq qo`yadi. Xalq og`zaki ijodini mehr qo`yib o`rganishi tufayli uning ijodkorligi yoshlikdan ortib boradi. Bularning barchasi uning yirik davlat arbobi, o`z davrining ilg`or siymosi, ijodkori bo`lib yetishuviga yordam bergan omillardir.
U Sharq xalqlari tarixi, madaniyati, tili va adabiyotining o`tkir bilimdoni, ilm-fanga chuqur e’tiqod qo`ygan, o`z ona tilining sofligi uchun tolmas kurashchi, nodir me’moriy yodgorliklarning yuzaga kelishida bevosita homiylik qilgan ma’rifatparvar davlat arbobi.
Abulg`ozi Bahodirxonning “ Shajarayi turk “ asarining o`zbek adabiyotida tutgan o`rni beqiyos. Mazkur asar faqatgina Abulg`oziy bahodirxon ijodidagina emas, balki XVI-XVII asr o`zbek madaniyati tarixida ham alohida o`rin tutgan memuar asardir. Zero , bu asarni bir qator tarixchilar, tilshunoslar , adabiyotshunoslar Zahiriddin Muhammad Boburning memuar asari “ Boburnoma “ qatoriga qo`yishlari ham bejiz emas. Vengriyalik Sharqshunos olim Herman Vamberi Abulg`oziyxonning ilmiy salohiyati va yuksak iste’dodiga baho berib shunday yozgan edi: “Abulg`oziy Bahodirxonning ko`pgina ishlari Boburni xotiraga tushiradi…Jahon uning “Shajarayi Turk “ asari uchun minnatdordir “15.
Abulg`oziy Bahodirxonning tarixiy asarlari XIX asrdan boshlab rus va G`arbiy Yevropa tarixchilari, tilshunoslarining diqqatini jalb etganini bu
Katta madaniy yodgorliklarning tarixiy va ilmiy ahamiyatining jahon Ilm-fani zukkolari tomonidan e’tirof etilishi deb baholamoq joizdir.
« Shajarayi turk “ tarixiy manba sifatida ham, badiiy-adabiy, siyosiy yodgorlik sifatida ham Abulg`ozi ijodida muhim o`rin tutadi va o`zbek adabiy prozasining yetakchi xususiyatlarini o`zida ifoda etadi. “Shajarayi turk “ da XVI-XVII asr Xorazm tarixini tasvirlovchi tarixiy voqealar mavjud. “ Shajarayi turk “ da esdalik tarzida bayon qilingan nasriy parchalar, rivoyatlar hamda muallifning o`z sarguzashtlari va azob-uqubatlari shu qadar jonli aks ettirilganki, u badiiy asarday o`qiladi. Abulg`ozi asarlarining turkey xalqlar tarixiga, Xorazm tarixiga oid ma’lumotlari muhim ahamiyatga molikdir. Shuningdek, xalq og`zaki ijodi bilan yaxshi tanish bo`lgan Abulg`ozi mazkur asarlarida ko`plab afsona va rivoyatlarni ham keltiradi.
Abulg`ozi o`z davrining iste’dodli adibi sifatida o`zidan avval yashab ijod etgan salaflaridan ibrat va madad olganidek , uning asarlari ham o`zidan keyingi san’atkorlar uchun dasturulamal bo`ldi. Muallif an’analari , ayniqsa , Munis va Ogahiyga barakali ta’sir ko`rsatdi. Ular Abulg`ozining tarixnavislik an’analarini qabul qilib, yanada rivojlantirdilar. XIX asrda Shermuhammad Munis tomonidan boshlanib, Muhammadrizo Ogahiy yozib tamomlagan “ Firdavs ul-iqbol “ , shubhasiz , Abulg`ozixon asarlarining ta’siri ostida va undan foydalanib yozilgan tarixiy asar bo`ldi. Bu mualliflar o`zlarigacha bo`lgan tarixiy davrni yoritishda ko`p o`rinda Abulg`ozixon asarlariga murojaat qilganlar va asosiy manba sifatida tayanganlar
O`zbek xalqi nihoyatda boy va rang-barang adabiy merosga ega bo`lib, u turli davrlarda yaratilgan xalq og`zaki ijodi namunalari, turli xil janrlarda bitilgan hamda asrlar osha o`z qimmatini yo`qotmagan bebaho asarlarni o`z ichiga oladi . Bu o`rinda Abulg`ozi Bahodirxon asarlari ham asrlar osha o`zining yuksak ulug`vorligini yo`qotmay kelmoqda.
Abulg`ozi Bahodirxon ijodi bilan tanishar ekanmiz, uning turli-tuman manbalarni , ilmiy va badiiy asarlarni mukammal bilganligini ko`ramiz.
Abulg`ozi Bahodirxon o`zining tarixiy asarlari orqali nafaqat o`zbek, balki jahon madaniyatiga ham ulkan hissa qo`shdi , adabiyot tarixida beqiyos ishlarni amalga oshirdi. U xalqning tinch va farovon hayoti , yurt taraqqiyoti uchun harakat qildi. Shu bois u xalqimiz tarixida o`chmas iz qoldirdi. Abulg`oziy Bahodirxonning avlodlarga qoldirgan ulkan merosi butun avlod uchun chin ma’noda xazinadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
