Guruh talabasi G’ulomov G’olibjonning “Kiberxavfsizlik asoslari” fanidan mustaqil ishi

2. Simmetrik shifrlash algoritmlari 
Quyida simmetrik kriptotizimlar, shuningdek ularning ikki tarmog’i: 
oqimli 
va 
blokli 
simmetrik shifrlash algoritmlariga to’xtalib o’tiladi.Simmetrik shifrlash 
algoritmlarida ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlashda yagona kalitdan foydalaniladi. 
Ular ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlash jarayonlarini amalga oshirish tartibi bilan 
farq qilib, foydalanilayotgan tizim xususiyatidan kelib chiqqan holda tanlanadi.
Simmetrik kriptotizimlarning ishlashi bilan tanishishda quyidagi belgilanishlarni 
aniqlab olamiz:
-
ochiq matn P ni simmetrik kalit K bilan shifrlash C = E(P, K); 
-
Shifrmatn C ni Simmetrik kalit K bilan deshifrlash M = D(C, K). 
Bu yerda, E() va D() lar mos ravishda simmetrik kriptotizimdagi shifrlash va 
deshifrlash funksiyalari. 

---

3. Oqimli simmetrik shifrlash algoritmlari 
Oqimli simmetrik shifrlash algoritmi bir martali bloknotga asoslangan bo’lib, 
undan farqli jihati – bardoshligi yetarlicha past va boshqariladigan kalitga asoslanishi. 
Ya’ni, kichik uzunlikdagi kalitdan ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan ketma-ketlik 
hosil qilinadi va bir martali bloknot sifatida foydalaniladi. 
Oqimli shifr 
𝑛
bitli kalit 
𝐾
ni qabul qiladi va ochiq matnni uzunligiga teng 
bo’lgan 
ketma-ketlik 
𝑆
ga uzaytiradi. Ketma – ketlik 
𝑆
esa ochiq matn 
𝑃
bilan X
OR 
amalida bajariladi va shifrmatn 
𝐶
hosil qilinadi. Bu o’rinda ketma-ketlikni qo’shish bir 
martali bloknotni qo’shish kabi bir xil bo’ladi. 
Oqimli shifrni quyidagicha sodda ko’rinishda yozish mumkin: 
StreamCipher (K) = S
 
Bu yerda K kalit, S esa natijaviy ketma-ketlik. Shuni esda saqlash zarurki, bu 
yerda ketma-ketlik shifrmatn emas, balki, bir martalik bloknotga o’xshash oddiy qator. 
Agar berilgan ketm-ketlik S = s
0
, s1, s
2
, … , va ochiq matn C = c
0
, c
1
, c
2
, … , ni 
quyidagicha hosil qilish mumkin: 
c
0= 
p
0
⨁
s
0,
 c
1= 
p
1
⨁
s
1,
 c
2= 
p
2
⨁
s
2,… 
Shifrmatn 
𝐶
ni deshifrlash uchun, yana ketma-ketlik 
𝑆
dan foydalaniladi: 
p
0=
c
0
⨁
s
0, 
p
1=
c
1
⨁
s
1, 
p
2=
c
2
⨁
s
2, … 
Yuboruvchi va qabul qiluvchini bir xil oqimli shifrlash algoritmi va kalit 
𝐾
bilan ta’minlash orqali, ikkala tomonda bir xil ketma-ketliklarni hosil qilish mumkin. 
Biroq, natijaviy shifr kafolatli xavfsizlikka ega bo’lmaydi va bunda asosiy e’tibor 
amaliy tomondan qo’llashga qaratiladi. 
A5/1 oqimli shifrlash algoritmi:
Ushbu oqimli shifrlash algoritmi GSM mobil aloqa tizimlarida ma’lumotni 
konfidensialligini ta’minlash uchun foydalaniladi. Mazkur algoritm algebraik 
tuzilishga ega bo’lsada, uni sodda diagramma bilan ham tasvirlash imkoniyati mavjud. 

---

A5/1 shifrlash algoritmi uchta 
chiziqli siljitish registr
laridan iborat bo’lib, ular mos 
holda 
𝑋
,
𝑌
va 
𝑍
kabi belgilanadi. 
𝑋
registr o’zida 19 bit (
𝑥
0
,
𝑥
1
,...,
𝑥
18
), 
𝑌
registr esa 
22 bit (
𝑦
0
, 
𝑦
1
, ... , y
21
) va 
𝑍
registr esa 23 bit (
𝑧
0
, 
𝑧
1
, ... , 
𝑧
22
)
ma’lumotni
saqlaydi. Uchta registrlarning mazkur o’lchamdagi bitlarni saqlashi bejiz emas. 
Sababi, chiziqli siljitish registrlari o’zida jami bo’lib 64 bitni saqlaydi. Shu sababli, 
A5/1 shifrlash algoritmida foydalaniluvchi kalit 
𝐾
ning uzunligi 64 bitga teng bo’ladi 
va ushbu kalit uchta registrni dastlabki to’ldirish uchun foydalaniladi. Shundan so’ng, 
oqimli shifrlash algoritmi talab etilgan uzunlikdagi (ochiq matn uzunligiga teng 
bo’lgan) ketma-ketliklarni generasiyalaydi. Ketma-ketliklarni generasiyalash tartibini 
o’rganishdan oldin, uchta registrlar haqida ba’zi ma’lumotlarni bilish talab etiladi. 
𝑋
registr siljigan vaqtida, quyidagi amallar ketma-ketligi bajariladi: