52- §. Magnit maydon induksiya vektori
Elektrostatikada biz elektrostatik maydonning xossalarini, nuqtaviy
zaryad, ya’ni olch am lari shu maydonni hosil qilayotgan zaryadlargacha
b o ig a n masofalarga nisbatan kichik b o ig a n jism larda to ‘plangan zaryad
yordamida o ‘rgandik. Magnit maydonning xossalarini esa shu maydonning
1 42
tokli berk yassi konturga ko‘rsatadigan ta ’siriga qarab o ‘rganamiz. Bunday
kontur ramka deb ataladi. Bu konturning o lch am lari magnit maydonni
vujudga keltirayotgan toklar oqayotgan o ‘tkazgichlargacha bo‘lgan masofaga
nisbatan kichik boiishi kerak. Magnit maydonni tekshirish uchun buralish
deformatsiyasini seza oladigan, ingichka elastik simga osib q o ‘yilgan
ram kadan foydalanamiz.
Tajriba, tokli ramka tokli olkazg ich yaqiniga joylashtirilganda tokli
o ‘tkazgich hosil qilgan magnit maydon ramkaga yo‘naltiruvchi ta ’sir
ko'Tsatishi natijasida uni m a’lum burchakka burilishini ko‘rsatadi. Masalan,
uzun to ‘g‘ri sim orqali I tok oqayotgak b o lsin (1 14-rasm). Bunday sim
yaqiniga keltirilgan 11 tok o ‘tayotgan ABCD ramka burilib, sim orqali
o lu v c h i A —ABCDDj tekislik b o ‘ylab joylashgan. Bunda ramkaning
yo‘nalishi undagi tokning yo‘nalishiga bogliq boiadi, ramkadagi 11 tokning
yo‘nalishi o‘zgarganda ramka 180° ga buriladi. Ramkaning magnit maydonda
muayyan tarzda yo‘nalish hodisasi magnit maydonning o ‘zi ham yo‘nalishga
ega ekanligini bildiradi. Demak, magnit maydonni xarakterlaydigan kattalik
vektor b o iish i va bu vektorning yoknalishi ramka yoki magnit strelkasi
egallaydigan vo‘nalishga b o g liq b o iis h i kerak. M agnit m aydonni
xarakterlaydigan bu vektor kattalik magnit induksiya vektori deb ataladi.
Magnit induksiya vektorining ramka turgan joydagi yo‘nalishi uchun ramka
tekisligiga olkazilgan normalning musbat joylashadigan yo'nalishi qabul
qilingan. N orm alning uchidan qaralganda ramkadagi tok soat strelkasi
harakatiga teskari yo‘nalgan holda ko‘rinsa (115-rasm), bu yo‘nalishni
norm alning inusbal yo‘nalishi deb qabul qilinadi. Boshqacha aytganda,
norm alning musbat yo‘nalishi qilib parm a dastasining harakat yo‘nalishi
ram kadan oqayotgan tokning yo'nalishi bilan mos b o lg a n parm a (okng
vint)ning ilgarilanma harakat yo'nalishi qabul qilingan.
114-rasm.
115-rasm.
1 4 3
Maydon ta ’sirida ramkaning yo‘nalishi magnit maydonda ramkaga juft
kuch ta ’sir qilishini ko‘rsatadi. Tajriba bu juft kuch momentining kattaligi
magnit maydonni vujudga keltirayotgan toklarga va ularning vaziyatiga,
shuningdek, ramkaning xossalariga: oich am lari, yo iialish i va undan
o ‘tayotgan tok kuchiga b ogiiq ekanligini ko‘rsatadi. M a’lum kattalikdagi
tok o iay o tg an ramkaga o ‘tkazilgan normal, magnit maydon b o ‘ylab
yo‘nalganda ramkaga ta ’sir qilayotgan juft kuch momenti nolga teng boiadi.
Ramkaga o'tkazilgan normal magnit maydonga perpendikular yo‘nalganda
esa juft kuch momenti maksimal qiymatga erishadi.
Tajribada juft kuchlar momentining maksimal qiymati M max ramkadagi
Do'stlaringiz bilan baham: |