Гулистон экстракт-ёғ” отаж бошқарувининг ташкилий

Корхоналарда сифатни бошқариш тизимини жорий этиш орқали маҳсулот рақобатбардошлигини ошириш

Bugungi kunda jaxon iktisodiyogining globallashuvi istemolchilarning maxsulot va xizmatlar, menejment usullariga bo`lgan talablarini ortib borishiga sabab bo`lmokda. shu bois, sanoatning yetakchi tarmoklari korxonalarini modernizatsiya kilish, texnik va texnologik qayta jixozlash bo`yicha kompleks chora - tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Aholining talab va extiyoj larining keskin o`sib borishi, shu ningdek, jaxon bozorida global raqobat kuchayib borayotgan bir sha roitda iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo`llab-quvvatlash bo`yicha birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan maxsulotlarning sifatini oshirish orqali ularning ichki va tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini ta’minlash ma- salalari muxim axamiyat kasb etadi.
Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: "... iqtisodiyotimiz yaqin yillar ichida yanada barqaror, o`ziga baquvvat, jaxon va mintaqaviy bozorlarda raqobatdosh bo`lishi uchun iqtisodiyotimizni tarkibiy o`zgartirish va diversifikatsiya qilish bo`yicha Xali ko`p ishlarni amalga oshirish lozim".<sup>17</sup>
Xususan, xozirgi kunda respublikamizda 450 dan ortiq korxonalar ISO 9001 standartiga muvofiq sertifikatlashtirilgan. Biroq, tarmoq va korxonalarning xalqaro standartlarni joriy etishga bo`lgan manfaatdorligi ning sustligi, mazkur yo`nalishda





¹⁷ Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. 2009 йилнинг асосий якунлари ва 2010 йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси. Ҳалқ сўзи.№ 9. 2010 й.
yetuk menejer va mutaxassislarning yetishmasligi ko`plab korxonalar tomonidan xalqaro standartlarni joriy etishda qator muammolarga duch kelishlariga sabab bo`lmoqda.
Iste’mol bozori talablarining o`zgaruvchanligi sharoitida sanoat korxonalari mahsulotlarining raqobatbardoshligini ta’minlash uchun sifati xalqaro va milliy standartlarga mos keluvchi maxsulotlar ishlab chiqarish, shu asosda iste’molchilarning extiyojini ta’minlash, maxsulot sotish bozorlarini kengaytirish va maxsulot eksporti xajmini oshirish, texnologi k jarayonlarning xavfsizligi va ishonchliligini ta’minlash orqali xavfsiz mexnat sharoitlarini yaratish lozim.
Sanoat korxonalarida maxsulotlar raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan strategik maqsadlarga erishish uchun korxonalarda sifatni boshqarish tizimining xalqaro standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish, bozor va iste’molchilar talablarining o`zgarishiga o`z vaqtida moslashish maqsadida muntazam ravishda marketing tadqiqotlarini o`tkazish, ishlab chiqariladigan maxsulotlarning iste’mol xususiyatlarini va sifatini yaxshilashga qaratilgan sifatni boshqarish tizimini joriy etish va rivojlantirishning tashkiliy- iqtisodiy va ilmiy-uslubiy asoslarini ishlab chiqishni talab etmoqda.
Shu jixatdan, respublikamiz mintaqalarida sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan maxsulotlarning sifatini oshirish orqali ularning raqobatbardoshligini ta’minlash, iste’molchilarga yetkazib berilayotgan maxsulotlarning baxosi, sifati va uni kafolatlanishi bo`yicha talablarini qondirilishini xamda ichki bozorni sifatsiz maxsulotlardan ximoya qilish maqsadida sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish, shakllantirish va sertifikatlashtirishda yuzaga keladigan muammolarni o`rganish, xalqaro standartlar talablari asosida sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish va rivojlantirish muxim masalalaridan biri xisoblanadi.
Mamlakatimizdagi korxonalar chiqaradigan maxsulotlarning xalqaro sifat talablari va xalqaro sandartlarga javob berishi bu korxonalarning jaxon bozorida munosib o`rinni egallashida muxim rol o`ynaydi. Korxonalarda sifat boshqaruvi
tizimini (SBT)3 joriy etish ishlab chiqarilgan maxsulot va ko`rsatiladigan xizmatning sifati uchun kafolat bo`lib xizmat qiladi.
O`zbekistonda sertifikatlash xam majburiy va xam ixtiyoriy ko`rinishda mavjud. Sifat boshqaruvi tizimi bozorida yetakchi o`rinni ISO 9001:2008 egallaydi bozorning 85 foizi uning xissasiga to`g`ri keladi.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2009 yil 19 iyundagi "Respublika korxonalarda xalqaro standartlarga javob beradigan sifat boshqaruvi tizimini joriy etishni kengaytirish chora-tadbirlari to`g`risida’gi qarorining qabul qilinishi natijasida 2010 yilda sertifikatlangan korxonalar soni 2009 yil bilan solishtirganda ikki baravarga o`sdi. Bugungi kunda sertifikatlashtirilgan 456 ta korxonadan 300 tasi ISO xalqaro sertifikatiga ega.
Amalga oshirgan tadqiqotlarimiz natijalariga ko`ra, aksariyat kompaniyalarda (72 foiz) ISO standartlarini joriy etish daromad, rentabellik va mijozlar bazasining o`sishi kabi samaradorlik ko`rsatkichlarida ijobiy natijalarga erishilishiga sabab bo`lganligi kuzatildi. Qolaversa, ishlab chiqarishda sifatsiz maxsulotlar salmog`ini kamaytirish (36 foiz korxonalarda), shuningdek, korxonalar eksport faoliyatini yaxshilash (20 foiz) imkonini berdi, bu esa, o`z-o`zidan, raqobatbardoshlikning oshishiga xizmat qildi.
Jami sertifikatlangan korxonalarning 45 foizi mashinasozlik, neft va gaz xamda oziq-ovqat tarmoqlarining xissasiga to`g`ri keladi. Shu bilan birga, serti- fikatlangan kompaniyalar tarkibida tarmoqlar soxalar nuqtai nazardan eng ko`p salmoqni ma- shinasozlik sanoati egallasada, ushbu sanoat tarmog`idagi serti- fikatlangan kompaniyalar soni bor-yo`g`i 7,4 foizni tashkil etadi.
Ekspertiza, sertifikatlash va konsalting xizmatlarini ko`rsatuvchi barcha kompaniyalar ISO talablarini ko`rsatilayotgan xizmat sifatining omili sifatida qabul qiladilar. Neft va gaz sanoatida sertifikatlangan kompaniyalar xissasi ancha yuqori, ularning salmog`i 60,7 foizni tashkil etadi, elektrotexnika soxasida esa bunday korxonalar 20,4 foizni, kimyo soxasida 4,5 foizni tashkil etadi.
Bizning fikrimizcha, sanoat korxonalari uchun sifatni boshqarish tizimi quyidagi jixatdan olgan holda mu muximdir:

• 
  mahsulot sifatini oshirish uchun - sifat boshqaruvi tizimida mahsulot sifatidagi nuqsonlar mahsulot sifat ko`rsaktgichining tushib ketish koifitsientini aniklash va mahsulot sifati yaxshilanadigan ish jarayonlairini olib borish tartiblarini ishlab chiqish imkonini beruvchi usul va omiilarni qo`llash natijasida mahsulot sifati muntazam ravishda oshib boradi;
  
• 
  ishlab chiqarish xarajatlaring kamaytirishda sifatning ishlab chiqarishning usishi tufayli «reshena maxsulotlar bilan bog`liq ishlar kamayadi, xom ashyo va materiallarga sarflanadigan xarajatlar miqdori kamayadi;
  
• 
  korxonada boshqaruv tizimini yaxshilash natijasidan ko`rinadiki maxsulot sifatining o`rnatilgan talablarga javob bermasligi asosiy sababining 80 foizini korxona boshqaruvida, qolgan foizi esa ijro bo`g`inida ekan;
  
• 
  sifat boshqaruvining kattagina qismi turli jarayonlar bo`yicha tartib-qoidalar majmuidan iborat. Bunda raxbariyat o`rtasida, tuzilmaviy va funksional bo`ysunuvchi ko`pi pog`onalar o`rtasida javobgarlik va javobgarlik doirasi taqsimlanadi va o`rnatiladi. ISO 9000 sifat boshqaruvi tizimining ikkinchi tamoiili shunday: "boshqaruv bu ma’muriy faoliyati emas raxbariyat maqsadlar va yo`nalishlar bir butunligini ta’minlash, korxona xodimlari korxona maqsadlariga erishish uchun to`liq jalb bo`ladigan muxitni yaratish uchun kerak";
  
• 
  korxona raqobatbardoshligini oshirishda maxsulot sifatining yaxshilanishi, ishlab chiqarish samaradorligi ortishi, korxonada boshqaruv tizimining takomillashtiirilishi muxim axamiyat kasb etadi;
  
• 
  ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, ishga ijodiy yondoshiladigan muxitni shakllantirish, sifat boshqaruv tizimini joriy etishda xodimlarning faol ishtirok etishi zaruriy shartdir. Xodimlarning xamkorlik qilishi va ushbu jarayonga jalb bo`lishi korxona foydasi uchun imkoniyatlarni maksimal darajada ishga solish imkonini beradi. Bu ISO 9000 sertifikatining uchinchi tamoyili xisoblanadi.
  

Joylarda sanoat tarmoqlarini iqtisodiy jixatdan tadqiq etishda uning xududiy tarkibini o`rganish muxim ilmiy va amaliy axamiyatga ega. Chunki, xududlarda sanoat tarmoqlarida ishlab chiqarishni ijtimoiy tashkil etishning asosiy shakllari, ya’ni konsentrasiya, ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatlashtirish o`z ifodasini
topadi. Qolaversa, aynan tarmoqlar tizimida sanoat ishlab chiqarishga doir yangi texnologiyalarni joriy qilish va xozirgi zamon fan-texnika yutuqlarini amaliyotga tatbiq qilish imkoniyatlari ko`proq. Shu jixatdan, sanoat tarmoqlarini rivojlantirishning xududiy jixatlarini o`rganish, bunda sanoat korxonalariga sifatni boshqarish tizimini joriy etish xolatini taxlil qilish masalalarini Andijon viloyati misolida ko`rib chiqdik.
Sirdaryo viloyati sanoat ishlab chiqarishning shakllanishi va rivojlanishida tarmoqlar tarkibi katta rol o`ynaydi. Mustaqillik yillarida viloyat sanoat tarmoqlari tarkibida sezilarli o`zgarishlar yuz berdi. bu o`zgarishlar korxonalarni qayta qurish va kengaytirishning ob’yektiv sharoitlariga bog`lik shunga ko`ra, tarmoqlar rivojlanishining yo`nalish va ko`lamiga ta’sir o`tkazish tajribasini o`rganish, tarmoqlar tarkibini baxolash katta axamiyat kasb etadi.
Mashinasozlik majmuasiga kiruvchi “Гулистон экстракт-ёғ” ОТАЖ zavodi, yirik korxonalardan biri sanaladi. Andijon viloyati sanoatning hududiy tuzilmasini oqilona tashkil etishganligi sanoat markazlarini tuzishga yordam beradi. “Гулистон экстракт-ёғ” ОТАЖda sifat xarajatlarini hisobga olish tizimi endigina yo`lga qo`yilayotgani bois, u yerdagi sifat xarajatlari turlari bo`yicha aniq ma’lumotlarni hozircha keltira olmaymiz. Ammo, tadqiqot natijalari asosida umumlashtirilgan xarajat turlari nisbati xaqida raqamlarni keltirishimiz mumkin.
Uzbekiston Respublikasi qonunchiligida korxonalarda ISO 9000 seriyasidagi xalqaro standartlarga javob beradigan sifat boshqaruvi tizimini joriy etilishini rag`batlantirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar nazarda tutiladi. Ushbu chora-tadbirlarning asosiylari kuyidagilardan iborat:

• 
  daromadga (foydaga) soliq miqdorini xisoblashda yuridik shaxslarning soliq solinadigan daromadi (foyda) miqdoridan, qonunda belgilangan tartibda, sifat boshqaruvi tizimini joriy etish va uning faoliyatini yuritishga qilinadigan investitsiyalar chiqarib tashlanadi, ya’ni bu summaga soliq solinmaydi;
  
• 
  sinov-tajriba laboratoriyalari laboratoriya tadqiqotlari va maxsulotlarni test sinovidan o`tkazishda qo`llaniladigan texnologik asbob-uskunalarni olib kirganda,
  

ular bojxona to`lovlari hamda qo`shimcha qiymat solig`idan xam ozod etilganlar (bojxonada rasmiylashtirish uchun yig`iladigan yig`imlar bundan mustasno).

•