Гулистон давлат университети

''Ўртача харажатлар қўшув фойда'' усули. Баҳони ҳисоблашнинг ушбу усулининг моҳияти қуйидагича: корхона ёки тадбиркор ишлаб чиқариш бўйича харажатларни аниқлайди ва унга киритилган капитал учун мукофот сифатида қараладиган мўлжалдаги фойда миқдорини қўшади.
Фойда миқдорини тўла харажатларга нисбатан белгиланган фоизлар (Н_х)ёки баҳога нисбатан улушлар (Н_б) орқали аниқлаш мумкин.
Бу усул билан баҳони аниқлаш қуйидагича:

ёки

Бу ерда: Т_т - маҳсулот хизмат бирлигининг тўла таннархи (сўм).
Зарарсизлик ва мақсадли фойда усули. Бу холатда корхона бозор омилларини ҳисобга олади: ўхшаш маҳсулотларга ўрнатилган бозордаги баҳо, турли баҳоларда ишлаб чиқариш ва сотиш хажмлари. Корхона мақсадли (мўлжалланган) фойда суммасини таъминлаш мумкин бўлган маҳсулот баҳоси ва унга мос келувчи ишлаб чиқариш хажмини қидиради.
Ушбу усул ёрдамида қуйидаги иккита саволга жавоб топиш мумкин.

1. 
   Белгиланган ишлаб чиқариш хажмида мўлжалланган фойдани олиш учун баҳо қандай бўлиши керак?
   
2. 
   Агар товарга бозорда маълум бир баҳо юзага келган бўлса, мўлжалланган фойдани олиш учун ишлаб чиқариш хажми қандай бўлиши керак?
   

Бу саволларга жавоб топиш учун зарарсизлик графигини тузилади, унда доимий ва ялпи харажатлар чизиқлари белгиланади.
Биринчи саволга жавоб олиш учун натурал кўрсаткичларда ифодаланган белгиланган сотиш хажми бўйича юқорига чизиқ тортилади. Унинг ялпи харажатлар чизиғи билан кесишган нуқтасидан юқорига мўлжалланган фойда катталигига тенг чизиқ чизилади. Шундай қилиб белгиланган ишлаб чиқариш хажмида мўлжалланган (мақсадли) фойдани таъминлайдиган маҳсулот сотишдан олинадиган тушумни аниқлаш мумкин.
Тушумни натурал кўрсаткичларда ифодаланган сотиш хажмига бўлиш орқали изланган баҳони аниқланади (7.2-расм).

М

ўлжалланган Vc Мўлжалланган фойда

ф ойдани таъмин ловчи тушум



Ялпи харажатлар



Доимий харажатлар


о В Сотиш хажми, дона
7.2-расм. Белгиланган сотиш хажмида мўлжалланган фойда олишни таъминлайдиган сотиш баҳосини аниқлаш.
Иккинчи саволга жавоб топиш учун қуйидаги ишларни бажариш лозим:

1. 
   Зарарсизлик графигида белгиланган сотиш баҳоси бўйича тушум чизиғини ўтказиш керак.
   
2. 
   Ялпи харажатлар ва тушум чизиғи ўртасида мўлжалланган фойда катталигига тенг чизиқни қўйилади.
   
3. 
   Қўйилган шартларга мос келадиган сотиш хажми чизиғини ўтказилади (7.3-расм)
   

мўлжалланган


ялпи харажатлар




Доимий харажатлар

О В сотиш хажми дона.

Мақсадли фойдани
таъминловчи сотиш хажми
7.3-расм. Белгиланган сотиш баҳосида мақсадли(мўлжалланган)фойдани таъминловчи сотиш хажмини аниқлаш.