Guliston Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishi 11-20 guruh talabasi Bozorova Muxlisaning Zoologiya fanidan Mustaqil ishi

2.Organizmlarning muhit hosil qiluvchi faoliyati

  

Tirik  organizmlarga faqat ularni  o’rab turgan atrof-muhit  ta'sir  etibgina qolmaydi, 

balki  ular  ham  o’z  yashash  muhitiga  faol  ta'sir  ko’rsatadi.  qayotiy  faoliyat 

---

natijasida  muhitning  fizikaviy  va  kimyoviy  xususiyatlari  (havo  va  suvning  gaz 

tarkibi, tuproq tuzilishi va xususiyati, xatto joy iqlimi) sеzilarli darajada o’zgaradi. 

qayotda  muhitga  ko’rsatiladigan  eng  oddiy  ta'sir  mеxanik  ta'sir  hisoblanadi.  In 

qurishi,  yo’lak  va  izlar  qilishi  orhali  qay-vonlar  tuproq  xususiyatni  kuchli 

o’zgartiradi.  Tuproq  baland  o’simliklar  ildizlari  ta'sirida  ham  o’zgaradi.  U 

zichlashadi, shamol yoki suv oqimining buzuvchi ta'siriga chidamliroq bo’ladi. 

Suv  qatlamida  yashovchi  qisqichbaqa-chiqanoq  (rachki)lar,  qasharot  lichinkalari, 

mollyuskalar, ko’plab baliqlar  o’ziga xos  oziqlanishi turi  — filtratsiyaga  ega.  Bu 

hayvonlar  oqiz  apparati  orhali  doimiy  ravishda  suv  o’tkazib,  go’yo  u  orhali 

uzluksiz  ravishda  qatgiq  suyuqliklardagi  oziq  moddalarni  "suzadilar".  Bu  faoliyat 

suvning sifatiga katta ta'sir ko’rsatadi. Uni tabiiy suvlarni doimiy ravishda tozalab 

turadigan buyuk filtrga qiyoslash mumkin. 

Biroq  mеxanik  ta'sir  unchalik  kuchli  emas,  Organizmlar  muhitining  fizik  va 

kimyoviy  xususiyatiga  kuchliroq  ta'sir  ko’rsatadi.  Bu еrda  yashil  o’simliklarning 

rolini  aloqida  ta'kidlab  o’tish  mumkin.  Ular  tufayli  atmosfеraning  tarkibi 

shakllanadi.  Fotosintеz  qodisasi  tufayli  atmosfеra  qayot  uchun  zarur  bo’lgan 

kislorod  bilan  ta'minlanadi.  Ma'lumki,  atmosfеradagi  kislorodsiz еrda  biror 

organizm va qatto inson ham yashay olmaydi. 

O’simliklar  tuproq  yyeritmasidan  ko’p  miqdordagi  suvni  va  unda  yyerigan 

moddalarni  ildizlari,  novdalari,  barglari  orhali  pastdan  yuqoriga  siljitadi.  Tirik 

organizmlar  kimyoviy  elеmеntlarning  global  ko’chishida  muhim  tarmoq 

hisoblanadi.  Tirik  organizmlar  tufayli  biosfеrada  moddalar  almanishuvi  doimiy 

ravishda sodir bo’ladi. 

Organizmlar  tuproq  tarkibi  va  hosildorligiga  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  ta'sir 

ko’rsatadi.  Ularning  faoliyati  tufayli,  xususan,  organizmlarning  o’lik  iddizlarini, 

to’kilgan  barglari  va  boshqa  o’lik  to’qimalarni  qayta  ishlashi  natijasidi  tuproqda 

aloqida modda — gumus hosil bo’ladi. Uning hosil bo’lishida ko’plab organizmlar 

ishtirok  etadi.  Masalan,  baktеriyalar,  zambruqlar,  sodda  burgalar,  ko’p  oyoqlilar, 

yomqir  qurtlari,  qasharotlar  va  ularning  lichinkalari,  o’rgimchaklar,  mollyusklar, 

krot  va  boshqa еr  tеshuvchilarni  tilga  olib  o’tish  mumkin.  Ular  oziqlanib,  o’lik 

orga-nik  moddalarni  nafaqat  gumusga  aylantiradi,  balki  aralashtiradi,  minеral 

zarralarga qo’shadi va shu bilan tuproq tuzilishini shakllantiradi.