7 Glynis M.Breakwell, Sean Hammond, Chris Fife-Schaw and Jonathan A.Smith. Research methods in psychology.SAGE. 2010 (pp-126) 4.Shaxs xislatlarini aniqlash testlari.
♦ E. Shakliga ko‘ra: 1.Individual. 2.Guruhiy.
♦ F. Metodikalaming sifatiga ko‘ra:
1 .To￡g‘ri(anketalar).
2.Qiyosiy(so‘rovnomalar va maxsus testlar).
3.Proyektiv metodikalar.
Nemov R.S. ta’kidlashicha, psixodiagnostikada keng qoilaniladigan metodlardan biri - so'rovnomalardir. So‘rovnomalarda sinaluvchiga ochiq va yopiq, bevosita va bavosita savollar taqdim etiladi. Masalan, shaxs sifatlaridan biri boigan xavotirlanishni diagnostika qilish uchun quyidagi savollar bilan murojaat qilish mumkin:
1.Ochiq savol: “Kuchli xavotirlanish holatini boshdan kechiradigan vaziyat to‘g‘risida gapirib bering”.
2. Yopiq savol “Xavotirlanish holatini tez-tez boshdan kechirasizmi?” Taklif qilinayotgan javoblardan birini tanlang:
a) ha;
b) yoq;
d) ba’zida;
e) bilmadim.
3. Bevosita-to‘g‘ri savol: “Sizda xavotirlanish kabi shaxs xislati mavjudmi?”
4. Bavosita savol: “Imtihon paytida sizda bezovtalik holati
vujudga keladimi?”
Bundan tashqari interv’yu, yani savollarga og‘zaki javob olish metodlari ham mavjud boiib, bunda tadqiqotchi savol beradi va sinaluvchi bergan javoblami o‘zi yozib oladi. Bunda beriladigan savollar so‘rov, ya’ni yozma savolnomadagidek oldindan aniqlab
oiinadi.
Psixodiagnostika metodlaridan biri — kontent tahlildir. Bunda faoliyat natijalarini tahlil qilish orqali shaxs xususiyatlari baholanadi. Oldindan tayyorlab qo'yilgan sxema asosida sinaluvchining yozma matnlari, asarlar, xatlar, faoliyat natijalari mazmuni jihatidan tahlil qilinadi. Kontent-tahlilning vazifasi - insonning yozma ijodiyot mahsullarida namoyon boiadigan shaxsning psixologik tavsiflarini aniqlash va baholash hisoblanadi. Psixodiagnostika metodi sifatida eksperimentni qollanilishining o‘ziga xos xususiyati shundaki, bunda sinaluvchining u yoki bu xislatini baholash uchun maxsus psixodiagnostik eksperiment tashkil etiladi. Shu xislat namoyon boiishi mumkin boigan sun’iy vaziyat yaratiladi. Psixodiagnostik eksperimentni tashkil qilish va o‘tkazish natijasida tadqiqotchi o‘zini qiziqtirayotgan xususiyatni yoki holatni eksperimental vaziyatda sinaluvehi xulq-atvorini kuzatish orqali oladi. Masalan, xavotirlanish kabi shaxs xislatini baholash qiziqtirayotgan bo‘lsa, tadqiqotchi uni hayotiy, real, aniq baholash maqsadida diagnostik eksperimentni quyidagicha tashkil etish mumkin: Sinaluvchini imtihon vaziyati holatiga tushiriladi yoki qisqa vaqt ichida murakkab vazifani bajarish va uning natijalarini jiddiy baholash sharoitiga qo‘yiladi. Sinaluvehi ishni bajarayotganda kuzatiladi va yuqori xavotirlanishning turli belgilari qayd qilinadi. Agar bunday belgilar haddan tashqari ko‘p boisa, o‘rganilayotgan xislat bu sinaluvchida kuchli rivojlanganligi haqida xulosa qilish mumkin. Bunday belgilar kuzatilmasa, sinaluvchida ushbii xislat mavjud emasligidan darak beradi. Agar bunday belgilar
laic Ir.i/ nnmoyon bo‘lsa, xavotirlanish holati o‘rtacha darajada ckunligi lo‘g i isida xulosa qilish mumkin. Amaliyotda qo‘llaniladigan ko‘pchilik psixodiagnostik metodikalar blankali metodikalar hisoblanadi, ya’ni sinaluvchiga bir necha seriyada fikr-mulohazalar va savollar taklif qilinib, ularga og‘zaki yoki yozma ravishda javob berish so‘raladi. Olingan natijalarga qarab,psixologik xususiyatlar haqida fikr yuritiladi.
Bunday metodikalami keng foydalanilishining sababi ulami qoilash va natijalami qayta ishlash unchalik qiyinchilik tug‘dirmaydi. Diagnostikada ko‘p qoilaniladigan metodikalardan yana biri so‘rov metodikalaridir. Ushbu metodikalarning ijobiy tomoni ular maxsus blankalar tayyorlashni talab qilmaydi hamda sinaluvchiga nisbatan o‘ziga xos munosabatda boiish imkoni mavjud. Salbiy jihati - savollarni tanlash va javoblami interpretatsiya qilishdagi subyektivlik; ulami standartlashtirish mushkul, yuqori ishonchlilikka erishish va olingan natijalami taqqoslash murakkab. Qollanilish chastotasiga ко‘га keyingi o‘rinda rasmli psixodiagnostik metodikalar turadi. Ularda tekshiriluvchilamingpsixologiyasi va xulq-atvorini oiganish uchun chizgan rasmlaridan
foydalaniladi (mavzusi berilgan va spontan xarakterdagi rasmlar). Ba’zida iekshiriluvchilar standart, tayyor tasvirlarni tavsiflab berishlari ham mumkin. Bunday tasvirlarda ko‘rgazmali shaklda turli xil vazifalar, topshiriqlar berilib, tekshiriluvchidan ularni bajarishi talab qilinadi (masalan, Raven progressiv matritsalari). Proektiv metodikalar turli shakllarda blankali, so‘rovnoma va rasmli shakllarda boiishi mumkin. Ulaming qo‘llanilish chastotasi baland, chunki ularning validligi yuqori va informativligi kuchiin . Yuqorida keltirilgan tasniflar asosida ta’kidlash mumkinki, psixodiagnostika bilan shug‘ullanuvchi olimlar ushbu masalaga turlicha yondoshadilar. Lekin ular uchun xarakterli jihat shundaki, tasniflar shakli turlicha bo‘lsa-da, ularning mazmun-mohiyati o‘rtasida tafovutlar kuzatilmaydi.
T-chizma grafik organayzerlari
11 Немов P.C. Психология. 3 книга. Москва, ≪Владос≫, 2003. (м аз му нидан олинди).
Sotsiometriya metodining
afzalliklari
Sotsiometriya metodining
kamchiliklari
