|
obyektiv
yondashuv
Obyektiv yondoshuv - diagnostika faoliyatni bajarish samaradorligiga qarab amalga oshiriladi.
Subyektiv yondashuv - sinaluvchining o‘zi haqida bergan ma’lumotlari, o‘z-o‘zini tavsiflash va baholash asosida diagnostika qilinadi. Intellekt testilami, maxsus qobiliyat testlari, shaxs testlari,
Shaxs so’rovnomalaii. kayfiyat va holatni o’zgarish sorovnomalari, anlceta-sorovnomalar)r-ekspressiv, pe rspekti v-strukturaviy. apperseptiv-dinarnik metodikaiar
Proyektiv yondashnv - tashqi jihatdan neytral, noaniq stimul bilan o￡zaro ta’sirni tahlil qilish asosida diagnostika qilinadi.
Akimova M.K., Gurevich K.M. bo‘yicha hozirgi zamon psixodiagnostikasida mavjud boigan vositalarni sifat darajasiga ko‘ra ikki guruhga boiish mumkin:
R Formallashgan metodikalar.
R Kam formallashgan metodikalar.
Formallashgan metodikalar - aniq shakldagi qoidalarga qat’iy amal qilishni talab qiluvchi metodikalar.
Kam formallashgan metodikalar - bu qo‘llashning qat’iy, aniq qoidalariga ega boimagan metodikalar boiib, ko‘.proq psixodiagnostning psixik intuitsiyasi va kasbiy tajribasiga bogMiq metodikalar.
Birinchi guruh metodikalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
# Testlar;
# So‘rovnomalar;
#■ Proyektiv texnika metodikalari,
♦ Psixofiziologik metodikalar.
Ushbu metodikalar uchun xarakterli jihatlar:
>Aniq reglamentatsiya.
>Tadqiqot yoki tekshiruv jarayonining obyektivizatsiyasi (ko‘rsatmaga to‘g‘ri amal qilish, stimul materialini namoyish qilishning qat’iy usullari, sinaluvchi faoliyatiga tadqiqotchining arafashmasligi).
> Standartlashtirish (ya’ni, diagnostik eksperiment natijalarini qayta ishlash va taqdim etishning qabul qilingan tartibini joriy etilishi),
>Ishonchlilik.
>Validlik.
Ushbu merodikalar nisbatan - qisqa vaqt ichida diagnostik axborotni qoiga kiritish hamda individlami o'zaro miqdor va va sifat jihatdan taqqoslash imkoniga ega. Kam formallashgan metodikalarga quyidagilarni kiritish mumkin:
♦ Kuzatish.
❖ Suhbat.
❖ Faoliyat mahsulini tahlil qilish.
47
Kuzatish metodi mustaqil ilmiy tadqiqot metodi boiishi bilan bir qatorda boshqa metodlar bilan hamohang qoilanilishi mumkin.9 Kam formallashgan metodikalar guruhga kiruvchi metodikalar sinaluvchi haqida qimmatii maiumotlami qo‘iga kiritish imkonini beradi.
Ayniqsa buni tadqiqot predmeti obyektivlashtirish mumkin boimagan psixik jarayonlar va holatlar boiganida yaqqol sezish mumkin. Masalan, yaxshi anglanilmaydigan subyektiv kechinmalar yoki mazmun jihatdan juda o'zgaruvchan psixik jarayon va holatlar - maqsad, kayfiyat, holatlar dinamikasi. Shuni inobatga olish va ta’kidlash zarurki, kam formallashgan metodikalarni o‘tkazish katta mehnatni talab etadi (masalan, sinaluvchini kuzatish ba’zida oylab davom etishi mumkin) va ko‘p jihatdan psixodiagnostning psixologik tayyorgarligi va professional tajribasiga asoslanadi. Psixologik suhbat, kuzatuvlaming yuksak madaniy darajada o‘tkazilishi tekshiruv natijalariga tasodifiy omillar ta’siridan saqlashi mumkin. Kam formallashgan diagnostik metodikalarni formallashgan metodikalarga qarshi qo‘yish mumkin emas. Odatda ular o‘zaro birbirini toidiradi. Toiaqonli diagnostik tadqiqotda ikkala turdagi metodikalarni uyg‘un holda qo‘llash darkor. Masalan, test yordamida maiurnot to‘piashdan avval sinaluvchi bilan tanishish (tarjimai holi, moyilliklari, faoliyat motivatsiyasi haqidagi axborot) bosqichi o‘tkaziladi. Bunda intervyu, suhbat, kuzatishdan foydalaniladi. Test - standrtlashtirilgan, faollikni talab etuvchi, vaqt jihatdan chegaralangan holda bajariladigan topshiriqlar boiib. uning natijasi miqdor va sifat jihatdan baholanib, shaxs individual-psixologik xususiyatlarini aniqlash imkonini beruvchi metod. L. F. Bur lack uk
So‘rovnova!ar - savol va mulohazaiar tarzida berilgan topshiriqlarga tekshiriluvchidan maiumot olishga qaratilgan psixodiagnostik metodikalar guruhidir._________________________
Psixologiar Bodalev A.A., Stolin V.V. bo‘yicha psixodiagnostik metodikalami quyidagicha tasniflash mumkin:10. # A. 1 -guruhga shunday metodikalami kiritish mumkinki, bunda berilgan topshiriqlarga to‘g‘ri javob berilishi talab qilinadi yoki berilgan topshiriqda to￡g‘ri javobning o‘zi mavjud emas. Birinchi turdagi metodlarga misol qilib intellekt testlari, maxsus qobiliyatlar testlari, ba’zi shaxs xislatlarini aniqlash testlarini olish mumkin (Raven testi, MATT). Ilddnchi turdagi diagnostik metodikalar shunday topshiriqlardan iborat boiadiki, bunda javobning to‘g‘riligi emas, balki u yoki bu javobning yo‘nalishi aniqlanadi (masalan, R,Kettelning 16 PF testi). 2-guruhga verbal va noverbal psixodiagnostik metodikalar kiradi. Verbal metodlar sinaluvchining nutqiy faolligini talab etadi. Noverbal metodlar noverbal qobiliyatlar, ya’ni perseptiv, motor (harakat) sohalariga oid topshiriqlarni bajarishga asoslangan (anketa, so‘rovnoma, intervyu - verbal metodlar). 3-guruh metodikalar tasnifi quyidagicha: Obyektiv testlar - topshiriqning to‘g‘ri bajarilishi ko‘zda tutiladi. Standartlashtirilgan testlar - sinaluvchining verbal qobiliyatlaridan foydalaniladi. Bunda uning tafakkuri, hayoli, xotirasiga murojaat qilinadi. Ular o‘z navbatida quyidagi metodlarga boiinadi:
a) test-so‘rovnomalar - bir qancha savol yoki mulohazalardan tuziladi. Bir necha turdagi muqobil javoblar taklif etiladi va ulardan birini tanlash talab etiladi; b) ochiq so‘rovnomalar - bunda standart javoblar berilmaydi, tekshiriluvchi o‘z xohishiga ko￡rajavob qaytaradi. Ixtiyoriy javoblar standart kategoriyalarga kiritilishi orqali qayta ishlanadi va standartlashtiriladi. B. Maqsadga ko‘ra metodikalarning quyidagi turlari farqlanadi:
1. Saralash yoki tanlash (qoldirish yoki yo‘q).
2.Taqsimlash (sinaluvchilarni bitta mezon bo‘yicha yo‘naltirish).
3.Tasniflash (sinaluvchilarni turli guruhlarga bir qancha mezonlar bo‘yicha yo‘naltirish).
10 Bo;iauei} A. A., Ctojihh B.B. OSma≪ ncHxo^HarHOcxHKa.M., 2001
♦ D. Ma’nosi bo‘yicha:
1 .Intellekt testlari.
2.Qobiliyatlami aniqlash testlari.
3.Muvaffaqiyatga erishishni aniqlash testlari
Do'stlaringiz bilan baham: |
