Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

 
46-rasm 
 
80
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academicpractice / [edited by] Heather Fry, 
3rd ed.p. cm. p: 130-b.

---

149
Temperament tiplari xususiyatlarini faoliyat talablariga moslashtirish 
mumkin, buning uchun: 
Kundalik hayotimizda “xarakter” so`zi ko`p ishlatiladigan so`zlardan. Uni biz 
doimo birovlarga baho bermoqchi bo`lsak, ishlatamiz. Bu so`zning ma’nosini 
olimlar “bosilgan tamg`a” deb ham izohlashadi.
Xuddi temperament kabi xarakter ham kishining individual xususiyatlariga 
kiradi, ularning paydo bo‘lishi va kechishining dinamik xususiyatlarini belgilab 
beradi.
Temperamentning 
xususiyatlari 
xarakterning 
muayyan 
tomonlari 
rivojlanishiga karshilik ko‘rsatishi yoki yordam berishi mumkin. Xolerik yoki 
sangvinik tipdagi odamga karaganda flegmatik tipdagi odam o‘zida 
tashabbuskorlik va kat’iylikni tarkib toptirishi qiyinrokdir. Jur’atsizlik va 
vahimalilikni bartaraf etish melanxolik uchun jiddiy muammo bo‘lib xisoblanadi. 
Xarakterning jamoada shakllantirilishi xolerik tipdagi kishilarda o‘zini tuta bilishni 
va o‘ziga tanqidiy ko‘z bilan qarashni, sangviniklarda sabotlilikni, flegmatiklarda 
faollikni rivojlantirish uchun kulay sharoitlar yaratadi.
81
 
Xarakter xususiyatlari irsiyatning biologik qonuniyatlari bilan emas, balki 
ijtimoiy qonuniyatlar bilan belgilanadi. Xarakterning har bir xususiyati shaxs 
munosabatlari bilan bog‘liq. Lekin shaxs munosabatlari o‘z navbatida ijtimoiy 
munosabatlar 
bilan belgilanadi. Insonning xarakteri tug‘ma, doimiy, 
o‘zgarmaydigan narsa emas. Hech bir bola mehnatsevar yoki dangasa, rostgo‘y yoki 
yolg‘onchi, qo‘rqoq yoki jasur bo‘lib tug‘ilmaydi. Har bir odamning xarakteri, 
temperamenti asosida, ijtimoiy muhit ta’siri bilan, tarbiya, amaliy faoliyat 
jarayonida va kishining o‘z-o‘zini tarbiyalashi bilan taraqqiy qilib, o‘zgarib boradi. 
81
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 235-b.

---

150
Xarakterning taraqqiyoti inson irodasi, aql-idroki va hissiyotlarining rivojlanib 
borishi bilan mustahkam bog‘liqdir.
Xitoydan kelgan talaba, butunlay farqli madaniyatga ega bo’lib Buyuk 
Britaniya sharoitlariga moslashib ketishi uchun ana shunday bo’limlarni 
yordamiga muhtoj bo’ladi. O’quv rejasini halqaro talabalarni inobatga olgan xolda 
moslashtirish talab qilinadi, yani rejani ko’proq Buyuk Britaniya oliy ta’lim 
sharotlarigami yoki Evropa Ittifoqi sharoitlariga moslashtirish masalasida.
82
 
Inson xarakterining tarkib topishiga ijtimoiy muhit, uning oilasi va u a’zo 
bo‘lgan jamoa katta ta’sir ko‘rsatadi. Xarakterning tarkib topishida taqlidning roli 
ham katta. Bolalar ota-onasiga, yaqin kishilariga va kattalarga o‘xshashlikka harakat 
qiladi. Bolalarda ijobiy irodaviy va ahloqiy sifatlarni tarbiyalash uchun ota-onalar 
va tarbiyachilarning o‘zi bunday sifatlarga ega bo‘lishlari kerak. Inson jamoada 
muloqot jarayonida boshqalar va o‘zining xarakter xususiyatlarini bilib boradi. 
Xarakterning ba’zi xususiyatlari ijobiy, ba’zilari esa salbiy ekanligini ajratib boradi. 
Bunday sharoit kishini o‘z xarakterini o‘zi tarbiyalash, uni qayta tarbiyalashni 
yo‘lga soladi.
 
Demak, bizning munosabatlarimiz ma’lum ma’no va mazmun kasb etgan 
munosabatlar bo`lib, ularning har birida bizning hissiy kechinmalarimiz aks etadi 
va xarakterimiz namoyon bo`ladi.
Psixologiyada turli olimlar xarakter masalalariga juda katta qiziqish 
namoyon etish odamlarni shu xususiyatlariga ko‘ra bir nechta tipologiyalarga 
bo‘lganlar. Ulardan eng mashhurlari:
Nemis psixologi va psixiatri