Guliston davlat universiteti o’zbek adabiyotshunosligi kafedrasi

Ma’ruza mavzulari
Soat
1.	Kirish. Xalq og’zaki ijodi so’z san’ati sifatida. Xalq og’zaki ijodining o’ziga xos xususiyatlari	2
2	Mif va uning badiiy talqinlari. Afsona,rivoyat, naqllarning janr xususiyati	2
3	Mavsumiy va oilaviy marosim folklori namunalari va ularning badiiyati	2
4	Xalq dostonlari va ularning o’ziga xos xususiyatlari	2
5	Qahramonlik dostonlari	2
6	Romanik dostonlarning g’oyaviy-badiiy xususiyatlari
7	Kitobiy dostonlar	2
8	Xalq ertaklari	2
9	Qo’shiq: Mehnat qo’shiqlari va termalar.	2
10	Bolalar folklori va ularning talqinlari, badiiy xususiyatlari	2
11	Lirik qo’shiqlar	2
12	Xalq maqollari va topishmoqlar	2
13	Latifa va lof janrlariniig o’ziga xos xususiyatlari	2
14	Askiya	2
15	Tomosha san’ati	2
	JAMI: 30 soat

Seminar mashg’ulotlar

№	Seminar mashg’ulot mavzulari	soat
	Xalq og’zaki ijodining o’ziga xos belgilari	2
	Xalq og’zaki ijodining janrlari.Janrlararo munosabatlar	2
	Mavsumiy marosim folklori namunalari va ularning badiiyati	2
	Oilaviy marosim folklori namunalari va ularning badiiyati	2
	Qahramonlik dostonlari xususiyatlari	2
	Ishqiy-romanik dostonlar tabiati	2
	Kitobiy dostonlar	2
	Xalq kitoblarining janr xususiyatlari
	Xalq ertaklari turlari va ulardagi obrazlilik	2
	Lirik qo’shiqlarda ramziylik	2
	Mehnat qo’shiqlarining yaratilishi,tarixi va badiiyati	2
	Bolalar folklori:Janrlar taraqqiyoti va xususiyatlari	2
	Alla janri xususiyatlari va badiiyati	2
	O’zbek xalq maqollari janr xususiyatlari va genezisi	2
	Topishmoq janri va undagi badiiy san’atlarning o’rni	2
	Jami: 30 s.

Amaliy mashg’ulotlar

№	Amaliy mashg’ulot mavzulari	soat
	Xalq og’zaki ijodining o’ziga xos xususiyatlari,versiya va variantlarning farqli jihatlari	2
	Mif, afsona,rivoyatlar va ularning badiiyati	2
	Mavsumiy marosim folklori namunalari va ularning tahlili	2
	Oilaviy marosim tadriji	2
	O’zbek xalq dostonlarida pir va eran obrazlari	2
	“Malika Ayyor” dostoni tahlili	2
	Dostonchilik maktablari va ularning an’analari	2
	Maishiy ertaklar va ularning tahlili	2
	“Alpomish” dostoni tahlili	2
	“Go’ro’g’lining tug’ilishi” dostoni tahlili	2
	Marosim qqo’shiqlari: ijro o’rni va badiiyati	2
	“Kuntug’mish” dostoni tahlili	2
	Bolalar qo’shiqlari	2
	Latifa, lof va askiya janrlari namunalari tahlili	2
	Lirik qo’shiqlardagi ramzlar	2
	JAMI: 30 soat

1. 
   O’quv materiallari mazmuni
   
   1. 
      Ma’ruza mashg’ulotlari mazmuni
      

Kirish. Xalq og’zaki ijodi so’z san’ati sifatida. Xalq og’zaki ijodining o’ziga xos xususiyatlari 2.s
Folklorning so’z san’atiga aloqasi va san’at inson tafakkur salohiyatining natijasi ekanligi o’rganiladi. Mahorat va fikriy kashfiyot san’atning muhim belgilaridan biri xususida so’z boradi. Xalq og’zaki ijodi namunalari mahorat, aqliy(fikriy) kashfiyot namunalariningbadiiy ifodasi sifatida tahlil qilinadi.
1.2. Mif va uning badiiy talqinlari. Afsona,rivoyat,naqllarning badiiyati. 2s.
Mif tushunchasi izohlanib, uning xalq og’zaki ijodi asarlari tarkibiga badiiy estetik holatda o’tish jarayoni o’rlaniladi. Mifologik tafakkurning badiiy estetik tafakkurga o’tish bosqichlari afsona, rivoyat,naql,epos,ertak,qo’shiq misolida ochib beriladi. Afsona,rivoyat,naql atamalari haqida, ularning umumiy va o’ziga xosjihatlari haqida ma’lumot beriladi.Afsona va ravoyatlar tasnifi. Osmon yoritgichlari,tog’,daraxt,suv,olov va hayvonlar bilan bog’liq afsona va rivoyatlar tahlil etiladi.To’maris va Shiroq rivoyatlari asosida Vatan mavzusi yoritiladi.

1.3. Mavsumiy va oilaviy marosim folklori namunalari va ularning badiiyati. 2s.
Mavsumiy marosim folklorida so’z magiyasining badiiy estetik sathga o’tishi va boshqa masalalar yoritiladi.Xalqona taqvimlar,Navro’z,shoxmoylar,Sust xotin, Choy momo,loy tutish kabi marosimlarning verbal tizimi tahlil etiladi. Oilaviy marosim janrlari yor-yor,kelin salom, o’lan va boshqa namunalarning badiiyati, ma’no qatlamlari ko’rsatiladi.Ushbu marosim janrlarining obrazlar tizimi,she’riy tuzilishi,ohang yo’llari tahlil etiladi,o’ziga xos jihatlari yoritiladi.
1.4. Xalq dostonlari va ularning o’ziga xos xususiyatlari 2s.
Doston janri haqida ma’lumot.Doston- xalq og’zaki ijodining sinkretik janri sifatida. Dostonda badiiy matn (nazm va nasr) va musiqaning o’rni.Xalq baxshilari,dostonchilik maktablari haqida ma’lumot. Xalq dostonlarining ijro an’anasiga ko’ra (Samarqand,Xorazm,Farg’ona) turlari. Dostonlarning tasnifi(qahramonlik,romanik,tarixiy,kitobiy,jangnoma dostonlari) haqida ma’lumot.Xalq dostonlarida turkumlik.
1.5. Qahramonlik dostonlari 2s.
“Alpomish” va “Go’ro’g’li” dostonlari g’oyaviy-badiiy sathda o’rganiladi.Epos va etnos masalasi ko’rib chiqiladi.Dostonlardagi etakchi qahramonlar genezisi tadrijiy bosqichlari yoritiladi. Asosiy motivlarning syujet ko’lamidagi o’rni o’rganiladi. Dostondagi epik qoliplar, an’anviy she’riy takrorlarning badiiyati keng yoritib beriladi.
1.6. Romanik dostonlarning g’oyaviy-badiiy xususiyatlari. 2s.
“Ravshan”, “Qunduz va Yulduz”, ”Kuntug’mish”, “Malika ayyor”, “Orzigul” kabi dostonlar poetikasi tahlili orqali romanik dostonlarga xos xususiyat va belgilar ochiladi. Romanik dostonlarning etakchi motivlari, ularning qahramonlari, syujet tiplari,badiiy tasviriy vositalari, g’oyaviy qatlamlari tahlil qilinadi.
“Layli va Majnun”, “Farhod va Shirin”, “Bohrom va Gulandon” kabi dostonlar asosida folklor-adabiyot, adabiyot-folklor tadrijiy o’tish bosqichlarini, bu dostonlarning xalq adiiy estetik tafakkuri rivojidagi o’rni va xizmatlari ko’rsatiladi, folkloriy tafakkurning qonuniyatlari borasida so’z yuritiladi.
1.7. Kitobiy dostonlar 2s.
Kitobiy dostonlarning etakchi motivlari, ularning qahramonlari, syujet tiplari,badiiy tasviriy vositalari, g’oyaviy qatlamlari tahlil qilinadi.
“Layli va Majnun”, “Farhod va Shirin”, “Bohrom va Gulandon” kabi dostonlar asosida folklor-adabiyot, adabiyot-folklor tadrijiy o’tish bosqichlarini, bu dostonlarning xalq adiiy estetik tafakkuri rivojidagi o’rni va xizmatlari ko’rsatiladi.
1.8. Xalq ertaklari.2s.
Ertak xalq og’zaki ijodining eng qadimiy ommaviy janrlaridan ekanligi aytiladi.Ertak janrini anglatuvchi atamalar. Ertakda xalq hayoti, orzu-istaklari, psixologik dunyosining aks etishi. Ertaklarning mazmuniga ko’ra tasnifi.
A).Hayvonlar haqidagi ertaklar. Hayvonlar haqidagi ertaklar genezisi, ularning mifologik va mavsumiy marosimlar bilan aloqasi, badiiy ramz va timsollari haqida so’z boradi. “Susambil”, “Tuxum bilan buyrak”, “Qirq buloq”, “Ovchi,ko’kcha va dono”, “Bo’ri bilan tulki” kabi ertaklar tahlili vositasida nazariy fikrlar dalillanadi.
B). Sehrli-fantastik ertaklar va ularning talqinlari, g’oyaviy-badiiy xususiyatlari. Sehrli-fantastik ertaklar mag’zidagi xalq falsafiy dunyoqarashi va uning badiiy talqinlari,ramz va timsollari ochiladi. “Kulsa gul,yig’lasa dur”, “Ur to’qmoq”, “Ahmadlar”, “Gungula”, “Dunyoda yo’q hunar” kabi ertaklar tahlili orqali sehrli – fantastik ertaklarning badiiyati, g’oyaviy mazmuni ko’rib chiqiladi.
V). Hayotiy-maishiy ertaklar. Hayotiy-maishiy ertaklarda ijtimoiy hayot muammolari ifodasi.Ularda do’stlik, mardlik, zakiylik, insonparvarlik kabi shaxs fazilatlarining ifodalanishi. “Uch ko’r va bir yigit”, “Egri va to’g’ri”, “Uch og’ayni botirlar” kabi hayotiy-maishiy ertaklarning badiiy qimmati, g’oyaviy ko’lami yoritiladi.Hayotiy-maishiy ertaklarga xos syujet tiplari, etakchi motivlar,asosiy qahramonlar o’rganiladi.
1.9. Qo’shiq: Mehnat qo’shiqlari va termalar 2s.
Mehnat qo’shiqlarining folklor san’atidagi o’rni ochiladi. Qo’shiqlarning mehnat turlariga ko’ra farqlanishi,mehnat jarayoni va ibtidoda turli marosimlar bilan bog’liq janrlari ko’rsatiladi. Mehnat qo’shiqlari tarkibiga kirgan lirik xarakterdagi namunalar, xususan, “Yozi qo’shiqlari”va boshqa misollar keng talqin etiladi. Terma janrining xalq epik ijodidagi o’rni, mavzu doirasi, g’oyaviy-badiiy xususiyatlari ko’rsatiladi. Xalq termalarining baxshi-shoirlar ijodidagi, epik asarlar ijro jarayonidagi vazifalar tahlil etiladi. An’anaviy va individual termalar qiyosan o’rganiladi.
Lirik qo’shiqlarga xos xususiyatlar, ularning ijro o’rni, ohang yo’llari,an’anaviy takrorlari, qo’shiqlarda parallelizm, vazn, qofiya, badiiy til masalalari, mavzu turlari o’rganiladi. Lirik qo’shiqlarda ramz va timsollarning vazifalari ko’rsatiladi. Qo’shiqlarning janr xususiyatlari, asosiy xossalari o’rganiladi, ularning inson qalb kechinmalari tarjimoni ekanligi ta’kidlanadi.