Guliston davlat universiteti kasbiy pedagogika fandan

Pedagogik loyihalashtirish vazifalari 
 
5-chizma 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pedagogik  vaziyat  real  shart-sharoitni  hisobga  olgan  holda  pedagogik  jarayonni 
aniqlashtirish maqsadida  loyihalashtiriladi. 
Pedagogik  texnologiyalar  loyihalashtirish  obyekti  bo‘lib,  pedagog  tomonidan  turli  metod, 
shakl va vositalardan foydalanilgan holda xatti-harakatlar ketma-ketligini belgilaydi. 
Ta’limiy makonni loyihalashtirish   yangi turdagi  o‘quv binolari qurish, ularni jihozlash va 
shu kabilar uchun amalga oshiriladi. 
Pedagogik  loyihalashtirish  texnologiyasi    pedagogik  tizimlar,  jarayonlar,  texnologiyalarni 
loyihalashtirish  murakkab  va  ko‘p  bosqichli  faoliyatdir.  V.S.  Bezrukova  fikricha  u:  1) 
modellashtirish, loyihalashtirish va konstruksiyalashtirish bosqichlaridan iborat. 
Pedagogik modellashtirish   obyektning ideal obrazini shartli ravishda ishlab chiqish bo‘lib, 
uning  muhim  jihatlarini  o‘zida  mujassamlashtiradi.  Modellar  yozma,  matn,  grafik  va  faraziy 
Pedagogik  loyihalashtirish vazifalari
 
Pedagogik 
jarayon sa- 
maradorli- 
gini oshi- 
rish
 
Ta’lim- 
tarbiya jara- 
yonini texno- 
logiyalash- 
tirish
 
Shaxsning 
rivojlani-shini 
oldindan 
bashorat 
etish 
Pedagogika 
nazariyasi 
va amaliyo- 
tini bog‘- 
lovchi zveno
 

---

 
58 
bo‘lishi  mumkin.  Ularda  pedagogik  maqsadlar,  vazifalar,  samarali  shart-sharoit,  obyektning 
tarkibiy qismlari va ularning faoliyat ko‘rsatish usullari o‘z aksini topadi. 
Loyihalashtirishning  ikkinchi  bosqichi    loyiha  tuzish  bo‘lib,  bunda  model  pedagogik 
faoliyatda  foydalanish  mumkin  bo‘lgan  darajaga  yetkaziladi.  Pedagogik  loyihalashtirishning 
uchinchi  bosqichi    konstruksiyalash  bo‘lib,  unda  loyiha  batafsil  qismlarga  bo‘linadi,  real  shart-
sharoitga yaqinlashtiriladi, ya’ni bunda asosan metodik ishlar bajariladi. 
Pedagogik  loyihalashtirishning  asosiy  prinsiplari:    shaxsiy  ustuvorlik  prinsipi  bo‘lib, 
o‘quvchi  shaxsiga  yo‘nalganlik, ularning qiziqishi, qobiliyati va  imkoniyatlari hisobga olinganligi 
bilan  etiborga  molikdir.  Loyihada  umumpedagogik,  ya’ni  tabiiylik,  insonparvarlik  kabi  prinsiplar 
amalga oshirilishi zarur. 
O‘z-o‘zini  rivojlantirish  prinsipi-  dinamik  rivojlanuvchan  sharoitga  moslashuvchan 
pedagogik obyektlar tizimini ko‘zda tutadi. 
Reallik prinsipi - amalda shunday obyektdan foydalanish mumkinligini anglatadi.  
Pedagogik loyihalashtirishda quyidagi tartibdagi  xatti-harakatlar bajariladi: I. Tayyorgarlik 
ishlari: loyihalanadigan obyektni tahlil etish,   loyihalash shaklini tanlash, loyihalashtirishni nazariy 
va  uslubiy  ta’minlash,    loyihalashtirishni  makon,  vaqt  nuqtai  nazaridan  ta’minlash, 
loyihalashtirishni  moddiy-texnik va huquqiy-meyoriy ta’minlash;  II.  Loyiha ishlab chiqish: tizim 
hosil  qiluvchi  omillar  tanlashning    tarkibiy  qismlarining  o‘zaro  uyg‘unlashtirish,  loyihalash 
hujjatlarini  tuzish;  III.  Loyiha  sifatini  tekshirish:  loyihani  fikran  tajriba  –  sinovdan  o‘tkazish. 
Loyihani ekspert baholash, o‘zgartirishlar kiritish, loyihadan foydalanish mumkinligi haqida qaror 
qabul  qilish  kabilar.  Yuqorida  zikr  etilgan  har  bir  xatti-harakatlar  o‘z  navbatida  aniq  maqsad  va 
nisbatan kichik mantiqiy ketma-ket xatti-harakatlardan iborat bo‘lishi tabiiy hol. 
Loyihalash  obyektini  tahlil  qilish.  Eng  avvalo  uning  tuzilmasini  ko‘rish,  tarkibiy 
qismlarining  har  birini  alohida  qarab,  holatini  va  o‘zaro  aloqalarini  aniqlash  kabi  juda  muhim 
bo‘lgan amallar nazarda tutiladi. 
O‘qituvchiga  qo‘yilgan  talablar:
  K
asb ta’limi  o‘qituvchisining vazifasini kasbiy pedagogik 
va ijtimoiy o‘ziga xosligi har doim o‘z shogirdlari, ota-onalar, keng jamoatchilik nigohida bo‘lishi, 
ular shaxsiga, axloqiy qiyofasiga yuqori talablar qo‘yadi. O‘qituvchiga qo‘yiladigan talablar qat’iy 
kasbiy sifatlar tizimi bo‘lib, kasbiy pedagogik faoliyatning muvaffaqiyatini belgilaydi. 
Eng  avvalo,  shuni  unutmaslik  zarurki,  amaliy  pedagogik    faoliyatning  faqatgina  yarmi 
oqilona  texnologiyaga  asoslanib  quriladi.  Qolgan  yarmisi  esa,  san’atdir.  Shuning  uchun  ham 
pedagog  kasbiga  qo‘yilgan  birinchi  talab  pedagogik  qobiliyatlarning  mavjudligidir.  Bunday 
yondashuvga  asoslanib  biz  pedagogda  maxsus  pedagogik  mahorat  mavjudmi,  degan  savolni 
qo‘yishga  majbur  bo‘lamiz.  Pedagogik  qobiliyatlar    bolalar  bilan  ishlashga  moyillik,  bolajonlik, 
ular  bilan  muloqot  va    munosabatda  bo‘lib,  qoniqish  hosil  qilish  kabilarning  mujassamligini 
ko‘rsatuvchi shaxsiy fazilatlardir. 
Ko‘pchilik hollarda pedagogik qobiliyatni chiroyli gapirish, ashula ayta olish, rasm chizish, 
bolalarni  tashkillashtirish  kabi  tor  doiradagi  xatti-harakatlarni  bajarishga  almashtiriladi.  Olimlar 
tomonidan pedagoglarni quyidagi bosh qobiliyatlari ajratilgan: 
1.Tashkilotchilik  –  o‘quvchilarni  o‘zaro  jipslashtirish,  ularning  shaxsiy  burchlarini  bilish, 
ishlarini  rivojlantira  olish,  bajarilgan  ishga  yakun  yasash  kabi  o‘qituvchilik  malakalarida  ko‘zga 
tashlanadi. 
2.  Didaktik  –  o‘quv  materiali,  ko‘rsatmali    qurollar,  jihozlarni  tanlay  olish  va  tayyorlash, 
aniq, lo‘nda, tushunarli va  ketma-ket bayon eta olish, o‘qib-o‘rganish va ma’naviy qoniqish hosil 
qilishga qiziqtira olish, o‘quv-bilish faolligini oshirish kabilar. 
3.  Perseptiv  –  o‘quvchilar  qalbiga  yo‘l  topa  olish,  ularning  emosional  holatlarini  obyektiv 
baholay olish, psixikaning o‘ziga xos jahatlarini aniqlay olish kabilarda namoyon bo‘ladi. 
4. Kommunikativ – o‘qituvchining o‘quvchilar, ularning ota-onalari,  o‘zining kasbdoshlari, 
ta’lim  muassasalari  rahbarlari  bilan  maqsadga  muvofiq  pedagogik  munosabatlar  o‘rnata  olishida 
o‘z aksini topadi. 
5. Suggestiv – o‘quvchilarga emosional irodaviy ta’sir ko‘rsata olish. 
6.  Tadqiqotchilik  –  pedagogik  vaziyat  va    jarayonlarni  bilish  va  obyektiv  baholay  olish 
qobiliyati. 

---

 
59 
7. Ilmiy bilish – tanlagan sohadagi ilmiy bilimlarni o‘zlashtira olish qobiliyati. 
Yuqorida  zikr  etilgan  va  shu  kabi  boshqa  qobiliyatlar  pedagogning  amaliy  faoliyatida 
birday muhimlik darajasiga egami? So‘nggi yillarda amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar pedagogik 
qobiliyatlarning “asosiy” va “ikkinchi darajali yordamchi” turlarga ajratishga imkon beradi. Ko‘p 
sonli  so‘rovlar  natijasida  muhim  pedagogik  qobiliyatlar  sirasiga  pedagogik  kuzatuvchanlik, 
didaktik, tashkilotchilik, ekspressiv qobiliyat kabilarning kirishi  haqida fikrlar bildirilgan.  
Pedagogik  ta’lim  muassasalariga  qabul  qilishda  shu  paytgacha  pedagogik  iste’dod 
(qobiliyat,  o‘quv)  hisobga  olinmay,  umumiy  tanlovga  asoslanildi.  Shuning  uchun  ham  ta’lim 
muassasalariga tasodifiy shaxslar kelib qolmoqda.  
Albatta,  ideal  holatda  pedagogik  faoliyat  bilan  ma’lum  iste’dodga  ega  bo‘lgan  kishilar 
shug‘ullanishi zarur. Lekin pedagog kasbi  ommaviy kasbga aylangan. Faqatgina  O‘MKHT tizimi 
uchun  zarur  bo‘lgan  160000  nafar  iste’dodli  pedagoglar  qayerdan  olinadi?    Ko‘p  sonli 
mutaxassislar  fikricha,  yorqin  pedagogik    qobiliyat  mavjud  bo‘lmagan  holda,  mehnatsevarlik,  o‘z 
burchiga  sodiqlik,  o‘zi  ustida  muntazam  ishlash  kabi  kasbiy  fazilatlar  ularning  o‘rnini  to‘ldirishi 
(qoplashi) mumkin.  
Pedagoglik kasbini muvaffaqiyatli egallash uchun pedagogik qobiliyatning mavjudligi juda 
muhim,  lekin  bu  hamma  narsaning  yechimi  topilganligini    anglatmaydi.  Qanchadan-qancha  fan 
nomzodi, professorlar amalda pedagogik mahorat cho‘qqisini egallay olmaganlar.  
Ana  shu  bois  ham,  biz  pedagogning  muhim  kasbiy  fazilatlari  sifatida  mehnatsevarlik, 
ishchanlik,  tartib  intizomlilik,    javobgarlik,  o‘z  oldiga  aniq  maqsadlar  qo‘ya  olishlik,  unga 
erishishda  oqilona  yo‘llarni  tanlay  olish,  tirishqoqlik,  kasbiy  mahorat  darajasini  muntazam  oshira 
borishlik,  mehnati  sifatini  oshirishga  intiluvchanlik  kabi  kasbiy  fazilatlarni  e’tirof  etamiz.  Zikr 
etilgan  talablar  orqali  pedagog  o‘zi  bajaradigan  burchini  ishchi  sifatida  amalga  oshiradi.  Ko‘z 
o‘ngimizda  bozor  munosabatlarining  yo‘ldoshi    hisoblangan  o‘zgarishlar  shu  jumladan 
raqobatbardoshlik  rivojlanmoqda.  Bunday  sharoitda  pedagogning  insoniy  (odamiylik)    fazilatlari 
kasbiy  muhim  ahamiyat  kasb  etib,  ta’lim-tarbiya  jarayonida  ijobiy  munosabatlarning  vujudga 
kelishiga  asos  bo‘ladi.  Ular:  odamiylik,  mehribonlik,  sabr-toqatlilik,  tartib-intizomlilik,  halollik, 
to‘g‘rilik,  poklik,  javobgarlik,  vijdoniylik,  saxiylik,  mehr-muruvvvatlilik,  yuksak  axloqiylik, 
kelajakka ishonch, emosional bosiqlilik, muloqotchilik,  o‘quvchilarga  nisbatan qiziquvchanlik, oq 
ko‘ngillik,  o‘z-o‘zini  tanqid  qilishlik,  do‘stlik,  o‘zini  tuta  bilishlik,  prinsipiallik,  emosional 
madaniyatlilik va ko‘plab shu kabilardir. 
O‘qituvchi uchun shart bo‘lgan fazilat  insonparvarlikdir. O‘qituvchi har doim faol, ijodkor 
shaxs  bo‘lishi  zarur.  A.S.  Makarenko  o‘zini  tuta  bilmaydigan  o‘qituvchini  tormozsiz  mashinaga 
o‘xshatgan edi. Chunki bunday mashina albatta halokatga olib keladi. 
Pedagogik  takt  o‘quvchilar  bilan  muloqotda  bo‘lganda  amal  qilinadigan  his-tuyg‘udir. 
O‘quvchi shaxsiga nisbatan hurmat uning o‘zagini tashkil etadi. 
O‘qituvchining  shaxsiy  va  kasbiy  fazilatlarini  bir-biridan    ajratish  mumkin  emas.  Chunki 
ular  yaxlitlikni  tashkil  etadi.  Bunday  fazilatlar  kasbiy  tayyorgarlik  jarayonida,  ya’ni  o‘qitadigan 
predmetini, o‘qitish metodikasini bilish, keng ko‘lamda madaniy dunyoqarash, pedagogik mahorat, 
pedagogik mehnat texnologiyalarni bilishi, notiqlik san’ati va boshqalar vositasida shakllanadi.