Guliston davlat universiteti kafedra "iqtisodiyot" soliq va soliqqa tortish

yillik qoldiq qiymatini aniqlash tartibi. 
Soliq qonunchiligiga asosan mol-mulk solig‗ining to‗lovchilari bo‗lib, soliq solinadigan 
mol-mulkka ega bo‗lgan yuridik shaxslar hisoblanadi.  
Soliq  solish  maqsadida  yuridik  shaxslar  deganda,  mulkida,  xo‗jalik  yuritishida  yoki 
tezkor boshqaruvida mol-mulkka ega bo‗lgan va o‗z majburiyatlari bo‗yicha mol-mulki bilan 
javob  bera  oladigan  hamda  mustaqil  balans  va  hisob-kitob  varag‗iga  ega  bo‗lgan  xo‗jalik 
yurituvchi sub‗ektlar tushuniladi. 
Soliqqa  tortishning  alohida  rejimi  o‗rnatilgan  ayrim  toifadagi  korxonalarga,  jumladan 
yagona  yer  solig‗ini  to‗lovchi  qishloq  xo‗jaligi  tovar  ishlab  chiqaruvchilar,  yagona  soliq 
to‗lovini  to‗lovchi  miqrofirma  va  kichik  korxonalar  hamda  savdo  va  umumiy  ovqatlanish 
korxonalari  hamda  notijorat  tashkilotlar  uchun  ularning  asosiy  faoliyati  bo‗yicha  mol-mulk 
solig‗ini to‗lash tatbiq etilmaydi.  
Agar soliqqa tortishning alohida rejimi o‗rnatilgan yuridik shaxslar faoliyatning asosiy 
turi  bilan  bir  qatorda  boshqa  faoliyat  turlari  bilan  shug‗ullansalar,  ular  alohida  hisob 
yuritishlari va qonun hujjatlariga muvofiq mol-mulk solig‗ini to‗lashlari zarur bo‗ladi.  
Yuridik  shaxslardan  olinadigan  mol-mulk  solig‗ining  ob‗ekti  bo‗lib,  asosiy  vositalar 
(shu  jumladan  moliyaviy  ijara  (lizing)  shartnomasi  bo‗yicha  olingan  asosiy  vositalar), 
nomoddiy  aktivlar,  tugallanmagan  qurilish  ob‗ektlari  hamda  belgilangan  muddatda  ishga 
tushirilmagan asbob-uskunalar qiymati hisoblanadi. 
Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘ining soliqqa tortish bazasi  bo‘lib esa: 
a)  asosiy  vositalarning  o‗rtacha  yillik  qoldiq  qiymati  (shu  jumladan  moliyaviy  ijara 
(lizing)shartnomasi bo‗yicha olingan asosiy vositalar); 

---

 
 
63 
 
b) nomoddiy aktivlarning o‗rtacha yillik qoldiq qiymati; 
v) belgilangan muddatlarda tugallanmagan qurilish ob‗ektining o‗rtacha yillik qiymati; 
g)  me‗yoriy  muddatlarda  o‗rnatilmagan  uskunalarning  o‗rtacha  yillik  qiymati 
hisoblanadi.  
Soliq solish ob‘ektlarining o‗rtacha yillik qoldiq qiymati (o‗rtacha yillik qiymat) hisobot 
davridagi  har  bir  oyning  oxirgi  kunidagi  holatga  ko‗ra  soliq  solish  ob‘ektlarining  qoldiq 
qiymatlarini  (o‗rtacha  yillik  qiymatlarini)  qo‗shishdan  olingan  summaning  o‗n  ikkidan  bir 
qismi sifatida ortib boruvchi yakun bilan quyidagi formula bo‗yicha aniqlanadi: 
 
 O‗rtacha yillik 
qoldiq qiymati 
   31 yanvar 
+  28 (29) fevral 
+  …  +  30 noyabr 
+  31 dekabr 
=  --------------------------------------------------------------------------- 
12 
 
O‗zbekiston Respublikasi norezidentlarining ko‗chmas mulk ob‘ektlari bo‗yicha soliq 
solinadigan  baza  mazkur  ob‘ektlarga  bo‗lgan  mulk  huquqini  tasdiqlovchi  hujjatlarda 
ko‗rsatilgan qiymat asosida aniqlanadi. 
Yagona soliq to‗lovini to‗lovchilar bo‗lgan yuridik shaxslar bir oydan kam muddatga 
ijaraga berilgan mol-mulk bo‗yicha soliq solinadigan bazani bu mol-mulkning mazkur oyning 
oxirgi  kunidagi  holatga  ko‗ra  hisoblab  chiqilgan  qoldiq  qiymatini  o‗n  ikkiga  va  shu  oydagi 
kalendar  kunlar  soniga  bo‗lishdan  olingan,  mazkur  mol-mulk  ijarada  turgan  kunlar  soniga 
ko‗paytirilgan  bo‗linma  sifatida  aniqlaydilar.  Binoning  bir  qismi  ijaraga  berilgan  taqdirda, 
soliq  solinadigan  baza  umumiy  maydoni  bir  kvadrat  metrining  qoldiq  qiymatini  ijaraga 
berilgan maydonning o‗lchamiga ko‗paytirish orqali aniqlanadi. 
Yuridik  shaxslarning  mol-mulkiga  solinadigan  soliqni  to‗lovchi  tomonidan  yuridik 
shaxslarning  mol-mulkiga  solinadigan  soliqni  to‗lash  nazarda  tutilmagan  faoliyat  turlari 
amalga  oshirilgan  taqdirda,  soliq  solinadigan  baza  soliq  solinadigan  va  soliq  solinmaydigan 
mol-mulk hisobini alohida-alohida yuritish asosida aniqlanadi. Alohida-alohida hisob yuritish 
imkoniyati bo‗lmagan taqdirda, soliq solinadigan baza faoliyatdan olinadigan sof tushumning 
umumiy  hajmida  yuridik  shaxslarning  mol-mulkiga  solinadigan  soliqni  to‗lash  nazarda 
tutilgan sof tushumning solishtirma salmog‗idan kelib chiqqan holda aniqlanadi.  
Yuridik  shaxslardan  olinadigan  mol-mulk  solig‗ining  soliqqa  tortiladigan  bazasini 
aniqlash  uchun  korxona  balans  aktivida  aks  ettiriladigan  asosiy  vositalarning  eskirishini 
chegirgan  holda,  buxgalteriya  hisobining  quyidagi  hisobvaraqlari  bo‗yicha  summalar  qabul 
qilinadi: 
1. Asosiy vositalarni hisobga olish hisobvaraqlari (0100); 
2.  Uzoq  muddatga  ijaraga  olinadigan  asosiy  vositalarni  hisobga  olish  hisobvaraqlari 
(0300); 
3. Nomoddiy aktivlarni hisobga olish hisobvaraqlari (0400); 
4.  Tugallanmagan  qurilishni  (belgilangan  muddatlarda  qurilishi  tugallanmagan  ob‗ekt 
qismida) hisobga olish hisobvaraqlari (0800);  
5.  O‗rnatishga  mo‗ljallangan  uskunani  (me‗yoriy  muddatlarida  o‗rnatilmagan  uskuna 
qismida) hisobga olish hisobvaraqlari (0700).