Guliston davlat universiteti kafedra "iqtisodiyot" soliq va soliqqa tortish

Soliqlarni  to‟lash  muddatlari  va  tartibi.  Soliq  qonunchiligida  har  bir  soliq  turini 
byudjetga  to‘lash  muddati  belgilangan.  Soliqni  to‘lash  muddatlari  deganda  soliq 
to‘lovchilarning  davlat  byudjeti  oldida  soliq  majburiyatlarini  bajarish  muddati  ifodalanadi. 
Soliqni to‘lash muddatlari o‘z mohiyatiga ko‘ra ikki xil ko‘rinishga ega: joriy avans (bo‘nak) 
to‘lovlari va haqiqiy daromad olingandan keying to‘lovlar. 
Soliqni  to‘lash  tartibi  esa  soliqning  yo‘naltirilganligi  (byudjetga  yoki  byudjetdan 
tashqari fondlarga), soliqni to‘lash vositasi (milliy valyuta-so‘mda ) yoki boshqa mamlakatlar 
milliy  valyutasida.  O‘zbekiston  Respublikasi  soliq  qonunchiligiga    muvofiq  soliqlar  faqat 

---

 
 
14 
 
milliy  valyuta-  so‘mda    to‘lanishi  mumkin  hamda  soliqni  to‘lash  shakllarida  (naqt  pul  yoki 
naqt pulsiz) ifodalanadi. 
Soliq  yuki-  soliq  to‘lovchi  muayyan  vaqt  oralig‘idagi  faoliyat  natijasida  to‘lagan 
soliqlarining  yigindisini  ifodalaydi.    Bunda  soliq  to‘lovchilar  to‘laydigan  barcha  soliqlar  va 
boshqa  majburiy  to‘lovlarning  yigindisi  ifodalanadi.  Soliq  yukining  aniq  soliq  to‘lovchilar 
zimmasiga qancha to‘g‘ri kelganligini aniqlash ancha murakkab jarayon   hisoblanadi. Biroq  
to‘g‘ri  (bevosicha)  soliqlarda  soliq  og‘irligi  aynan  soliqni  byudjetga  hisoblab  o‘tkazuvchi 
soliq  to‘lovchi1ar  zimmasiga  tushsa,  eg‘ri  (bilvosiga)  soliqlarda  esa  soliq  yuki  soliqni 
to‘lovchilar emas, balki tovar (ish,   xizmat) larni   iste‘mol qiluvchilar   zimmasiga  tushadi. 
Muayyan  turdagi    yuridik  va  jismoniy    shaxslar  bo‘yicha  soliq  yukini    bir  yilda  byudjetga 
to‘langan  barcha  majburiy  to‘lovlar  yigindisi  bilan      aniqlash        mumkin.  Soliq  yukini 
ifodalashning      bir  qancha        ko‘rinishlari    mavjud:        makrodarajadagi  soliq  yuki, 
mezodarajadagi  soliq  yuki  va  mikrodara-jadagi  soliq  yuki.  Soliq  yuki  makrodarajada 
ifodalanganda  butun  mamlakat  miqyosida  ifodalanib,  asosiy  ko‘rsatkich  sifatida  muayyan 
vaqt oralig‘ida davlat byudjetiga kelib tushgan soliqlar yigindisining ana shu vaqt oralig‘ida 
yaratilgan  yalpi  ichki  mahsulot    (YaIM)  yoki  milliy  daromad  (MD)ga  nisbati 
olinadi.Mezodarajada    ifodalanganda  alohida  olingan  soha,tarmoq  yoki  sektorga  to‘g‘ri 
keladigan    soliq  yuki  ifodalansa,  mikrodarajada  esa  aniq    bir  olingan  sub‘ektga  to‘g‘ri 
keladigan soliq yuki ifodalanadi.