Guliston davlat universiteti fizika-matematika fakulteti k a f e d r a s I



Download 474,45 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/24
Sana02.01.2022
Hajmi474,45 Kb.
#75551
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   24
Bog'liq
akademik litsej oquvchilariga massa va energiya haqida chuqurlashtirilgan bilim berish metodikasi

 

 

A S O S I Y   Q I S M 

 

1. 

Nazariy qism 

 

1.1.Gravitatsion va inert massa. 

Massa-bu skalyar, musbat va klassik mexanikada o‘zgarmas kattalik. Massa 

jismda  bor  bo‘lgan  modda  miqdorini  xarakterlab,  inert  va  gravitatsion  massalar 

shaklida namoyon bo‘ladi va ular haqidagi munozaralar uzoq davom etgan. Inert 

massa-  bu  jismning  inertlik  o‘lchovi  bo‘lib,  uning  inertlik  hususiyatini  namoyon 

qiladi,  ya‘ni,  qo'polroq  qilib  aytilganda,  jismda  massa  qancha  katta  bo‘lsa,  uni 

joyidan  qo‘zg‘atish  va  u  yurib  ketayongan  bo‘lsa  to‘xtatish  qiyin.  Inert  massa 

dinamikaning  asosiy  qonuni,  ya‘ni  N‘yutonning  ikkinchi  qonuni  va  harakat 



miqdorio‘zgarishining  kuch  impulsiga  tengligi(impulsning  o‘zgarishi  haqidagi 

teorema) ifodalarida ham asosiy rolni o‘ynaydi: 

 

        F = mα   



 m

i



 =

 

 



     va                               m

 - m



o

 = F∙



t                (1) 

 

Bularga  asosan  jismda  massa  qancha  katta  bo‘lsa  uning  tezlanish  olishi  qiyin  va 



keyingi ifodaga asosan tezligini o‘zgartirish yoki impulsini o‘zgartirish qiyin, ya‘ni 

ta‘sir  qilayotgan  kuchkattaligi  o‘zgarmas  bo‘lganda  impulsni  o‘zgartirish  uchun 

ko‘proq  vaqt  zarur  bo‘ladi.  Gravitatsion  massa  to‘g‘risida  gapirilganda  esa 

jismlarning Yerga yoki Yerning Quyoahga tortilishidagi kabi gravitatsion ―zaryad‖ 

ko‘rinishidagi  massa  tushiniladi.  Gravitatsion  ―zaryad‖  ,  ya‘ni  gravitatsion  massa 

o‘zining atrofida gravitatsion maydonni hosil qilib, ushbu maydon ta‘sirida jismlar 

o‘zaro  tortishadi.  Keyinchalik  isbotlandiki,  klassik  mexanikada,  ya‘ni 

 c 



bo‘lganda inert, gravitatsion massalar jismning tinchlikdagi massasiga teng ekan: 

 

                     F = G



 

 

 



 

 

                                m



i

 = m


g

 = m


o                                          

(2) 


 

Xuddi  shu  narsa,  ya‘ni  inert  va  gravitatsion  massalarning  o‘zaro  tengligi  hatto 

foton massasi uchun ham isbotlangan. Buni energiyaning chastota vamassa orqali 

ifodalarini tenglashtirish orqali topamiz va bu inert massadir, 

 

                         ya‘ni,  E = h



,   E = mc

2



         m



i

 = h


/c

2



 

 

lekin buning tinchlikdagi massa bilan aloqasi yo‘q, chunki foton tinchlikda mavjud 



emas.  Keyinchalik  1960  yilda  Amerika  olimlari  Paund  va  Rebke  tomonlaridan 

foton  gravitatsion  massaga  ham  egaligi  eksperimental  isbotlandi  va  u  miqdor 

jihatidan inert massaga teng, ya‘ni bitta massaning ikki xil xususiyati mavjud. 

 


Download 474,45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish