Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar:
1.Bosh bo’laklarning miqdoriga ko’ra sodda gaplar necha turga bo’linadi?
2.Ikki bosh bo’lakli va bir bosh bo’lakli gaplarning o’ziga xos xususiyatlari nimalarda ko’rinadi?
2.2 - masala: Sodda gaplarning ikkinchi darajali bo’laklarning ishtirok etish-etmasligiga ko’ra turlari.
2.1.2- masala bayoni:
Ikkinchi darajali bo’laklarning ishtirokiga ko’ra gaplar yig’iq va yoyiq sodda gaplarga bo’linadi.
Yig’iq sodda gaplar faqat bosh bo’laklarning o’zidangina iborat bo’ladi. Yig’iq sodda gapning uch xil ko’rinishi bor:
A) ega va kesimning o’zidan tashkil topgan gaplar. Bahor keldi. Otam-o’qituvchi.
B) kesimning o’zidangina tashqil topgan fe’l asosli sodda gaplar: Chekilmasin. Shovqin qilmang.
V) kesimning o’zidangina tashkil topgan ot asosli gaplar:
Tun. Kuz. Urush.
Bosh bo’laklardan tashqari ikkinchi darajali bo’laklar ham ishtirok etgan gaplar yoyiq sodda gaplar hisoblanadi. Buning asosan uch xil ko’rinishi bor: A) ega-to’ldiruvchi (hol) kesim; B) to’ldiruvchi (hol)- kesim; V) aniqlovchi-bosh bo’lak Masalan: Ziyodulla yozishni o’rganyapti. Uy ishini tayyorladim. Qirq birinchi yilning bahori. Sokin tun.
Muhokama uchun savollar
1. Ikkinchi darajali bo’laklarning ishtirok etish-etmasligiga ko’ra sodda gaplar necha turga bo’linadi?
2. Yig’iq gaplarning qanday ko’rinishlari bor?
2.3 – masala: Sodda gapning zarur bo’laklarning ifodalanish –ifodalan-masligiga ko’ra turlari.
2.3. - masala bayoni:
Gaplar, ma’lum fikrni ifoda qilish uchun zarur bo’lgan bo’laklarning ishtirok etishiga ko’ra, to’liq gap va to’liqsiz gaplarga bo’linadi. To’liq gaplarda ma’lum fikrni ifoda qilish uchun zarur bo’lgan bo’laklarning barchasi ifodalangan bo’ladi. Viloyatimiz poytaxti - ona shahrimiz Guliston kundan-kunga chiroy ochib, tobora ko’rkamlashib borayapti.
To’liqsiz gaplarda ma’lum fikrni ifoda qilish uchun zarur bo’lgan bo’laklarning ma’lum qismi tushirilgan yoki yashiringan bo’ladi, lekin fikr to’liq bo’ladi. Yaxshi topib gapiradi, yomon qopib - Teatrga bilet oldingmi? - Oldim.
To’liqsiz gaplarda tushirilgan bo’laklar gapning mazmunidan, ko’pincha, oldingi gapdan anglashilib turadi. To’liqsiz gaplarga uning tushirilgan bo’lagi yoki bo’laklari qo’shilsa, grammatik jihatdan mukammal gap hosil bo’ladi-yu, biroq fikrning ixcham, ta’sirli bayon qilinishiga erishilmaydi. To’liqsiz gap biron bo’lagi etishmagan gap emas, u sodda gapning alohida bir turi, ma’lum mazmunni ifodalashda qo’llanuvchi stilistik vositadir.
To’liqsiz gaplar ko’pincha o’zaro suhbatlashuvda, dialoglarda qo’llanadi. Shuningdek, monologlarda ham to’liqsiz gap qo’llanadi. Masalan: Tikansiz gul bo’lmas, mashaqqatsiz hunar. Oltin o’tda bilinadi, odam mehnatda. Suvsiz hayot bo’lmas, mehnatsiz rohat.